Η πανδημία και η παραγωγικότητα

Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η στήριξη που δόθηκε στις επιχειρήσεις για την προστασία της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν άνευ προηγουμένου. Αυτό βοήθησε αναμφισβήτητα την διατήρηση της απασχόλησης στα επίπεδα πριν την πανδημία, όπως υποδεικνύει η μπλε γραμμή στο παρακάτω γράφημα.

Γράφημα 1: Covid19 και συνολική εργασία ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Q1=100 του 2019, ΕΕ

Πηγή: Bruegel με βάση το σύνολο δεδομένων της Eurostat «Απασχόληση με βάση το φύλο, το επάγγελμα και το μορφωτικό επίπεδο (1 000) [lfsq_egised]» και το σύνολο δεδομένων της ΔΟΕ «Απασχόληση κατά φύλο, ηλικία και εκπαίδευση (χιλιάδες)». Σημείωση: οι τιμές προσαρμόζονται εποχικά.

Αλλά ακόμα και αν η απασχόληση έχει προστατευτεί, η πανδημία έχει  αναμφίβολα  επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε και δραστηριοποιούμαστε.  Το κλείσιμο της οικονομίας σήμαινε ότι πολλοί από εμάς έπρεπε να εργαστούμε από το σπίτι, κι οι επιχειρήσεις έπρεπε να  προσαρμοστούν για να επιβιώσουν. Το γράφημα δείχνει επίσης ότι για τους υψηλά μορφωμένους, η πανδημία όχι μόνο δεν τους έχει επηρεάσει αρνητικά, αλλά έχει δημιουργήσει και μεγαλύτερες ευκαιρίες. Αυτό που δεν είναι σαφές είναι εάν αυτό θα σημαίνει απαραίτητα ότι  συνολικά οι οικονομίες μας θα είναι πιο παραγωγικές στο μέλλον. Οι αρχικές ενδείξεις παραμένουν ασαφείς.

Υπάρχουν  επιχειρήματα που αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Ερωτηθέντες επιχειρήσεις, εκτιμούν ότι θα είναι σε θέση στο μέλλον να αναπτυχθούν με ρυθμούς μεγαλύτερους κατά μία ποσοστιαία μονάδα από αυτούς πριν την πανδημία. 75% των επιχειρήσεων συμφωνεί ότι αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν κι έτσι να γίνουν πιο αποτελεσματικές και καινοτόμες. Παράλληλα,  9 στις 10 επιχειρήσεις επιτάχυνε την υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας και της αυτοματοποίησης. Εκείνοι που  προσαρμόστηκαν επομένως, κατάφεραν να  αυξήσουν τη συνολική ευελιξία τους. Σε συνδυασμό  με τη μαζική μακροοικονομική στήριξη που δόθηκε, αυτό έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την παραγωγικότητα.

Η προοπτική της τηλεργασίας έχει επίσης τη δυνατότητα να προωθήσει την παραγωγικότητα, επιτρέποντας μεγαλύτερη ευελιξία. Πράγματι, στην  ίδια έρευνα που αναφέρομε παραπάνω,  το 60% των ερωτηθέντων δεν πιστεύουν ότι η τηλεργασία μειώνει την παραγωγικότητα. Πλεονεκτήματα προκύπτουν από μεγαλύτερη συνολική ευελιξία, λιγότερο χρόνο μετακίνησης και αυξημένη συνδεσιμότητα.  Και σε ορισμένα επαγγέλματα, οι δυνατότητες για τηλεργασία είναι τεράστιες.

Ωστόσο, υπάρχουν κι ενστάσεις όπως περιγράφει εδώ η συνάδελφός  μου Laura Nurski. Δεν είναι όλες οι θέσεις εργασίας εξίσου κατάλληλες για  τηλεργασία ή πιο ευέλικτη εργασία. Αυτό  ισχύει σε ατομικό επίπεδο, όπου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα καθήκοντα που πρέπει να εκτελεί ο καθένας. Αλλά ισχύει επίσης και σε συλλογικό επίπεδο, εάν υπάρχει μεγάλος βαθμός αλληλεξάρτησης καθηκόντων μεταξύ των υπαλλήλων. Καθώς πορευόμαστε προς πιο υβριδικά εργασιακά  μοντέλα, πολλά ζητήματα θα πρέπει να  επανεξεταστούν όπως ο καλύτερος συντονισμός καθηκόντων, η καθοδήγηση ομάδων χωρίς καθημερινή παρουσία και η παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους. Δεν είναι αυτονόητη η συνολική αύξηση της παραγωγικότητας.

Υπάρχουν και άλλοι λόγοι που οδηγούν σε πιο απαισιόδοξες προσδοκίες σχετικά με τις επιπτώσεις στη συνολική παραγωγικότητα, ιδίως το άμεσο κόστος που αντιμετώπισαν οι επιχειρήσεις λόγω της πανδημίας. Και παρά τη στήριξη που δόθηκε, πολλές επιχειρήσεις θα εξέλθουν από αυτήν την  κρίση με μεγαλύτερα χρέη. Αρχικές εκτιμήσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν ότι το άμεσος κόστος της πανδημίας θα οδηγήσει σε μείωση της παραγωγικότητας κατά 1% για τα επόμενα χρόνια, σε σύγκριση με την περίοδο πριν την πανδημία.

Αλλά υπάρχουν και άλλοι λόγοι που έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι υπήρξαν σαφείς ‘νικητές και ηττημένοι’ από την πανδημία. Οι εταιρείες ψηφιακής τεχνολογίας και φαρμακοβιομηχανίες, για παράδειγμα, έχουν δει τις δραστηριότητές τους να ανθίζουν. Από την άλλη, τομείς όπως αυτή της φιλοξενίας, ο τουρισμός, καθώς και η ενέργεια, είχαν δει μερική ή πλήρη στασιμότητα. Οι λεγόμενοι ‘νικητές’ όπως η εταιρείες ψηφιακής τεχνολογίες, είναι επίσης αυτές με υψηλή συγκέντρωση ισχύος στην αγορά. Αν δεν αντισταθμιστεί, αυτή η ισχύ θα λειτουργήσει κατά της καινοτομίας και της παραγωγικότητας στο μέλλον. Παράλληλα, τα νοικοκυριά διαφορετικών εισοδηματικών στρωμάτων υπέστησαν τις επιπτώσεις της πανδημίας πολύ διαφορετικά. Αυτό συνεπάγεται αύξηση των ανισοτήτων.

Τίθεται θέμα ταυτόχρονα σχετικά με την διεθνοποίηση του εμπορίου. Η πανδημία έχει θέσει το ζήτημα του επαναπατρισμού ορισμένων τμημάτων της παραγωγής, μικραίνοντας έτσι το μήκος των αλυσίδων προσφοράς. Το κίνητρο μπορεί να είναι μερικές φορές δυνάμεις προστατευτισμού, αλλά είναι και η επιθυμία να αυξήσουν την ανθεκτικότητά αυτών των αλυσίδων. Όπως και να έχει, η σμίκρυνση των παρόντων αλυσίδων, θα σημειώσει αύξηση του συνολικού κόστους  και ως εκ τούτου της ανταγωνιστικότητας.

Η πανδημία έχει επίσης κοινωνικές επιπτώσεις που θα ασκήσουν πίεση στην παραγωγικότητα της εργασίας. Το κλείσιμο σχολείων και πανεπιστημίων έχει επιφέρει απώλεια εκπαίδευσης, ιδίως για τα πιο ευάλωτα μέρη της κοινωνίας.  Μια  πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ  δείχνει ότι οι μαθητές που  επηρεάζονται από το κλείσιμο των σχολείων κατά τη διάρκεια της πανδημίας ενδέχεται να αντιμετωπίσουν έως και 3 τοις εκατό χαμηλότερο εισόδημα εφ’ όρου ζωής, εάν δεν ληφθούν μέτρα για την κάλυψη της ύλης. Αυτό εκτιμούν ότι μεταφράζεται σε κατά μέσο όρο 1,5 τοις εκατό χαμηλότερη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη σε χώρες όπου η υπολειτουργία της εκπαίδευσης κράτησε το περισσότερο. Και πάλι, τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα θα επιμεριστούν το κόστος  δυσανάλογα.

Η πανδημία σίγουρα θα έχει επηρεάσει μόνιμα τις μεθόδους εργασίας μας. Μένει να δούμε αν αυτό είναι προς το καλύτερο.

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News