Τρεις πρόεδροι, δύο πολυθρόνες και ένας καναπές

Είναι δύσκολο να πει κάποιος αν είναι το ίντερνετ που μετατρέπει τα πάντα στην εποχή μας, ακόμα και τα πιο σοβαρά, σε χιουμοριστικό στιγμιότυπο, ή αν είναι η σημερινή πολιτική που έχει υποκύψει τόσο πολύ στην δύναμη της εικόνας και της επικοινωνίας που έχει καταντήσει παρωδία του εαυτού της. 

Σε όποια περίπτωση, την προηγούμενη εβδομάδα ζήσαμε άλλη μια στιγμή διαδικτυακά αναπαραγόμενης πολιτικής ελαφρότητας με το διπλωματικό «επεισόδιο» στο παλάτι του Τούρκου προέδρου Ερντογάν όπου, ελλείψει τρίτης πολυθρόνας, η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λέιεν αναγκάστηκε να κάτσει στον καναπέ, ενώ ο Ερντογάν και ο πρόεδρος του Συμβουλίου της ΕΕ Σαρλ Μισέλ κάθισαν στις πολυθρόνες. Μέσα από την αναπαραγωγή του στιγμιότυπου στο διαδίκτυο χάρη στο έξυπνο hashtag #sofagate, δημιουργήθηκε θέμα στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας αλλά και τις εσωτερικές ισορροπίες στην ΕΕ.

Η δύναμη της εικόνας βρίσκεται φυσικά στο ότι μπορεί να συμπυκνώνει πολλαπλά νοήματα, και έτσι το sofagate μπορεί να αναγνωστεί με πολλούς τρόπους. Είναι ενδιαφέρον ότι τα περισσότερα σχόλια στο διαδίκτυο, ακόμα και από επίσημους παίκτες της Ευρωπαϊκής πολιτικής όπως διάφοροι Ευρωβουλευτές, αφορούσαν σε πρώτη φάση την έμφυλη διάσταση του ζητήματος: το γεγονός ότι δυο άντρες με μεγάλη άνεση έπιασαν τις πολυθρόνες, αφήνοντας την Φον ντερ Λέιεν να τους κοιτάζει αμήχανη όρθια. 

Tα περισσότερα πυρά τα συγκέντρωσε, δικαιολογημένα, ο Σαρλ Μισέλ ο οποίος όχι μόνο δεν έδειξε στοιχειώδη ευγένεια προς την συνάδελφό του, αλλά επιβεβαίωσε περίτρανα πόσο η ισότητα μεταξύ των δυο φύλων παραμένει ακόμα ζητούμενο στην Ευρώπη. Ο Μισέλ προσπάθησε να δικαιολογηθεί βγάζοντας μια μάλλον κακογραμμένη ανακοίνωση στο facebook (από τους λίγους ηγέτες παγκοσμίως που χρησιμοποιεί αυτήν την πλατφόρμα ως κύριο μέσο επικοινωνίας του) στην οποία χιλιάδες χρήστες απάντησαν με αρνητικά σχόλια.

Αυτή η κριτική αφήνει παγερά αδιάφορο τον Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία έτσι κι αλλιώς έχει κάνει τεράστια βήματα πίσω σε ζητήματα γυναικείας ισότητας και δικαιωμάτων τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα την αποχώρηση από την σύμβαση ενάντια στην βία κατά των γυναικών που μάλιστα είχε υπογραφεί στην Κωνσταντινούπολη. Ο Τούρκος πρόεδρος όμως δεν μπορεί να αγνοήσει ότι στην σημερινή εποχή τα όρια μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, όπως και μεταξύ κοινής γνώμης και διπλωματίας, έχουν γίνει πια δυσδιάκριτα. Οι πολίτες στις Δυτικές κοινωνίες απαιτούν από τις κυβερνήσεις τους να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στην εξωτερική τους πολιτική όπως κάνουν και στο εσωτερικό των κρατών τους.

Από αυτήν την άποψη, οι αντιδράσεις για τη συμπεριφορά του Ερντογάν προς την Φον ντερ Λέιεν αντανακλούν μια ενδιαφέρουσα ιδεολογική μεταβολή στην ευρωπαϊκή συζήτηση για την Τουρκία. Παραδοσιακά ήταν η δεξιά που ήταν επιφυλακτική προς την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας για λόγους ασφάλειας, δημογραφίας και κουλτούρας. Αντίθετα, ήταν η κεντροαριστερά αυτή που, μέχρι πρόσφατα, ήθελε η ΕΕ να μείνει ανοιχτή προς την Τουρκία. Πλέον όμως, καθώς ζητήματα ατομικών δικαιωμάτων και ισότητας γίνονται όλο σημαντικότερα στην ευρωπαϊκή πολιτική, βλέπουμε και μια άλλου τύπου απορριπτική ρητορική προς την Τουρκία που ανησυχεί για τον θρησκευτικό, αντιδραστικό και αυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος Ερντογάν. Με τέτοιου είδους συμπεριφορές, ο Τούρκος πρόεδρος χάνει και τους τελευταίους ελάχιστους συμμάχους που του έχουν απομείνει στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.

Η δεύτερη διάσταση του sofagate είναι ενδο-ευρωπαϊκή και αφορά τις θεσμικές και πολιτικές ισορροπίες μέσα στην ΕΕ. Η συμπεριφορά του Μισέλ μπορεί να ήταν άκομψη, μια αυστηρά πολιτική ανάγνωση όμως θα ήταν ότι ο Βέλγος πρόεδρος του Συμβουλίου και εκπρόσωπος των 27 κρατών-μελών που τον επέλεξαν ήθελε να επιβεβαιώσει την πρωτοκαθεδρία του αξιώματός του στην ευρω-αρχιτεκτονική σε βάρος της εκπροσώπου της Επιτροπής, του κατεξοχήν υπερεθνικού θεσμού της Ένωσης. Το επεισόδιο ήταν έτσι και μια υπενθύμιση της πάντα υποβόσκουσας έντασης μεταξύ της υπερεθνικής και διακρατικής λογικής στην ΕΕ, ιδιαίτερα σε μια συγκυρία όπου η Φον ντερ Λέιεν προσπαθεί να διαφυλάξει την πρωτοκαθεδρία της Επιτροπής στην διαχείριση της πανδημίας μετά το φιάσκο με τις παραγγελίες των εμβολίων.

Η τρίτη, και ίσως σημαντικότερη, διάσταση αφορά όμως τη θέση της ίδιας της Ευρώπης στο διεθνές στερέωμα. Φον ντερ Λέιεν και Μισέλ βρέθηκαν εντελώς απροετοίμαστοι μπροστά στην παγίδα που τους έστησε ο Τούρκος πρόεδρος, ο οποίος επιδέξια εκμεταλλεύτηκε την θεσμική πολυδιάσπαση της ΕΕ για να την εξευτελίσει. Η έλλειψη πολυθρόνας δεν ήταν βεβαίως τυχαία, αλλά ένας έξυπνος τρόπος να δημιουργήσει πρόβλημα σε μια Ευρώπη διχασμένη που μιλάει στο εξωτερικό με πολλές, και συχνά αντικρουόμενες, φωνές. Οι συγκεχυμένες εξηγήσεις που έδωσαν ύστερα από το συμβάν οι υπηρεσίες της Επιτροπής και του Συμβουλίου δείχνουν ότι οι δυο σημαντικότεροι αξιωματούχοι της ΕΕ ταξίδεψαν στην Τουρκία απροστάτευτοι, χωρίς ούτε καν την στοιχειώδη συνεννόηση πάνω στο πρωτόκολλο. Η περιφρονητική στάση του Ερντογάν έρχεται να προστεθεί στην εξίσου καταστροφική για την εικόνα της ΕΕ επίσκεψη του Ζοζέπ Μπορέλ στην Μόσχα προ μηνών, όπου η εικόνα που εξέπεμψε ο αρμόδιος επίτροπος της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική δίπλα στον Σεργκέι Λαβρόφ ήταν πραγματικά αξιοθρήνητη.

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η τρίτη οπτική του sofagate φάνηκε να απασχολεί ελάχιστα την δημόσια συζήτηση στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Σαν να έχει αποδεχθεί πια μοιραία την μειονεκτική της θέση στην διεθνή πολιτική, η ΕΕ προτιμά να αναλώνεται σε εσωτερικές θεσμικές διαφωνίες ή να διακηρύττει προς ένα ολοένα και πιο αδιάφορο διεθνές κοινό τις πολυδιαφημισμένες της «αξίες», έχοντας χάσει προ πολλού την δυνατότητα να επηρεάζει πραγματικά τις εξελίξεις τριγύρω της. Από τον Λαβρόφ στον Ερντογάν και από εκεί στα στελέχη των φαρμακευτικών που συστηματικά καταστρατηγούν τις συμφωνίες για παραδόσεις εμβολίων, η Ευρώπη υφίσταται πια συνεχή «καψώνια» χωρίς να δείχνει όχι μόνο την παραμικρή ικανότητα αλλά ούτε καν την διάθεση να αντιδράσει. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News