Η Ευρώπη αιχμάλωτη της ενεργειακής κρίσης

Το παρόν γεωπολιτικό τοπίο φαντάζει σαν σκηνή από ταινία, σαν να αφαιρέθηκε από τις σελίδες κάποιου λογοτεχνικού έργου. Η πολιτική ισορροπία και κυριαρχία της Δύσης κρέμονται από μια κλωστή και στην καρδιά αυτών των εντάσεων κρύβονται οικονομικοί και ενεργειακοί τακτικισμοί. 

Ανακαλώντας εικόνες από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, εύκολα μπορεί κανείς να εντοπίσει παραλληλισμούς με το παρόν. Ο κίνδυνος πιθανής σύρραξης έχει εμποτίσει την ατμόσφαιρα με μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής. Η περιρρέουσα αβεβαιότητα αναγκάζει τις χώρες να γίνουν περισσότερο εσωστρεφείς. Και οι θεσμοί της διεθνούς άμυνας και ασφαλείας έχουν μετατραπεί σε αβέβαιους σχηματισμούς κρατών, τα οποία ελίσσονται για να αποφύγουν τη διεθνή κρίση.

Οι εντάσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, εκτός από ένα βαθιά πολιτικό φαινόμενο, αποτελούν σημαντικό αποδεικτικό στοιχείο της μετάλλαξης της γεω-οικονομικής σταθερότητας και της μετατόπισης του κέντρου βάρους της διεθνούς οικονομίας. Η προσοχή πλέον έχει στραφεί στη φαινομενικά μικρή και απομακρυσμένη περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας, η οποία θα κρίνει την πορεία της ενεργειακής αγοράς. Σαφώς, η διεθνής οικονομία επηρεάζεται κι από άλλες μεταβλητές, αλλά η συγκεκριμένη γεωπολιτική κρίση συνιστά σημαντικό παράγοντα. 

Η Ευρώπη βρίσκεται ήδη αιχμάλωτη μιας ενεργειακής κρίσης, η οποία εξελίσσεται διαρκώς. Οι τιμές του φυσικού αερίου έφτασαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, γεγονός το οποίο οδήγησε αναλυτές της Goldman Sachs να προειδοποιήσουν για τη μονιμοποίηση του φαινομένου. Μιας και η αύξηση των τιμών δεν θα είναι κάτι παροδικό, η ευρωπαϊκή αγορά οφείλει να συνηθίσει σε διπλάσιες τιμές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, δηλώνουν οι αναλυτές. Την ίδια στιγμή, η σταθερότητα του ευρύτερου ενεργειακού τομέα είναι επίσης, καίριο ζήτημα το οποίο οφείλει να εξεταστεί, τονίζει η S&P Global. 

Η Ουκρανία δεν αποτελεί πλέον τον κύριο κόμβο στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά σε ό,τι αφορά το ρωσικό φυσικό αέριο. Αγωγοί, όπως ο Nord Stream 2 -ο αγωγός των 11 δισ. δολαρίων, ο οποίος διασχίζει τη Βαλτική Θάλασσα- αποτελούν το «μήλον της έριδος» μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας. Και έχουν ήδη καταφέρει να διασπάσουν τη συμμαχία Γερμανίας – ΗΠΑ. Σήμερα, η Ουκρανία αποτελεί κατά κύριο λόγο διάδρομο διέλευσης φυσικού αερίου προς τη Σλοβακία, την Αυστρία και την Ιταλία. 

Ο Νίκος Τσάφος, πρόεδρος Ενέργειας και Γεωπολιτικής στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, υποστηρίζει ότι η ενεργειακή ασφάλεια της Ουκρανίας ακόμα εξαρτάται από την θέση της ως χώρα – πέρασμα, το οποίο συνδέει τη Ρωσία και τη Δύση. 

Για τη Ρωσία, το φυσικό αέριο αποτελεί ένα όπλο πολιτικής χειραγώγησης: Η ρωσική κυβέρνηση επιθυμεί να χαλιναγωγεί τον ενεργειακό τομέα έτσι ώστε να επηρεάζει τις αποφάσεις της Δύσης. Άλλωστε, παρότι οι τιμές έχουν «σπάσει κάθε ρεκόρ» τους προηγούμενους μήνες, οι Ρώσοι εξαγωγείς παρακρατούν μεγάλες ποσότητες αερίου, οι οποίες θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες της Ευρώπης.

Μακροπρόθεσμα, η διατήρηση αυτής της τακτικής δύναται να επηρεάσει σημαντικά την ρωσική οικονομία. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή εξάρτηση σε πόρους φυσικού αερίου και πετρελαίου είναι σαφώς μικρότερη συγκριτικά με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, τώρα πλέον, υπάρχει μια νέα αγορά φυσικών πόρων στη βορειοανατολική Ασία. Επομένως, αποδεικνύεται ότι η σχέση Ευρώπης – Ρωσίας δεν είναι μια σχέση απόλυτως εξάρτησης -μια εικόνα την οποία η Ευρώπη προσπάθησε να υποστηρίξει για χρόνια. 

Για τη Ρωσία, το ζήτημα συνίσταται σε μια εύθραυστη σύγκριση κόστους και κέρδους ανάμεσα στην διατήρηση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στην ενεργειακή αγορά και στην διατήρηση της αμυντικής και στρατηγικής της ακεραιότητας. Καθώς η Ευρώπη προσπαθεί να περιορίσει τη χρήση ορυκτών καυσίμων, οι Ρώσοι θεωρούν πως το πλεονέκτημά τους παραμένει αναμφισβήτητο, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από την σχέση εξάρτησης μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας. Οποιεσδήποτε ενέργειες αποτροπής στρατιωτικών ενεργειών εναντίων της Ουκρανίας, είτε μέσω του ΝΑΤΟ είτε μέσω οικονομικών κυρώσεων, θα οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου.

Το κύριο ζήτημα είναι πως η σταθερότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας εξαρτάται από εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία, και ακόμα και αν έχουν ληφθεί βήματα με σκοπό τον περιορισμό των ορυκτών καυσίμων, η σχέση αυτή δεν μεταβάλλεται. Η παρούσα γεωπολιτική κρίση δημιουργεί την ανάγκη επιτάχυνσης της πράσινης μετάβασης και της ανεξαρτητοποίησης της Ευρώπης από τις παραδοσιακές πηγές ενέργειας. 

Καθώς οι εναλλακτικές και πράσινες μορφές ενέργειας έρχονται να καλύψουν ολοένα και πιο γρήγορα τις βασικές ενεργειακές ανάγκες,  οι τιτάνες της ενεργειακής αγοράς βλέπουν τα συμφέροντα τους να απειλούνται. Η Ουκρανία, με τη δυναμική της στο τομέα των εναλλακτικών μορφών ενέργειας, έχει την ικανότητα να επωφεληθεί, στοιχείο το οποίο προβληματίζει τη Ρωσία. 

Η κρίση, αν και δεν διαδραματίζεται στην καρδιά της Ευρώπης, έχει αποκτήσει καθαρά τοπικό χαρακτήρα. Η ρωσική κυβέρνηση προσπαθεί να εδραιώσει την επιρροή της και να κάνει την παρουσία της αισθητή από άκρη σε άκρη, γεγονός το οποίο δημιουργεί εντάσεις με αυτούς που προσπαθούν να προστατέψουν την υπάρχουσα ισορροπία. Την ίδια στιγμή, η διεθνής κοινότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με ακόμα ένα στοιχείο το οποίο ενθαρρύνει και τονίζει τη ζωτική σημασία μιας πιθανής πράσινης μετάβασης. Κυριότερα όμως, η εξελισσόμενη κρίση αποδεικνύει πως το παγκόσμιο γεωπολιτικό και γεω-οικονομικό πλαίσιο επανεξετάζεται από αυτούς οι οποίο επιθυμούν να εξασφαλίσουν την θέση τους στην κορυφή της ενεργειακής πυραμίδας. 

Διαβάστε επίσης:

Moody’s: Πόσο απειλείται η Ελλάδα από μια ρωσική εισβολή στην Ουκρανία

Capital Economics: Τι σημαίνει για την Ευρωζώνη μία ρωσική εισβολή στην Ουκρανία

Ενεργειακή μετάβαση εν μέσω γεωπολιτικών εντάσεων: Το δύσκολο σταυρόλεξο για την Ευρώπη

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News