Μήπως έχει έλθει η ώρα για ρίψη χρημάτων από το ελικόπτερο;

Εκτός από το υψηλό τίμημα σε χαμένες ανθρώπινες ζωές, η ύφεση εξαιτίας της πανδημίας έχει κοστίσει στις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο περισσότερα από 11 τρισ. δολάρια. Τα μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και εργαζομένων και η συρρίκνωση του ΑΕΠ αδειάζουν τα δημόσια ταμεία, την ώρα που το δίλημμα μεταξύ περιοριστικών μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας μπροστά στις ασφυκτικά γεμάτες ΜΕΘ και ανοίγματος της οικονομίας ώστε να μπουν μπροστά οι «ατμομηχανές» της ανάπτυξης εξελίσσεται σε σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες.

Με τα περιθώρια επιλογών πολύ στενά, επανέρχεται στο τραπέζι η προοπτική της «ρίψης χρημάτων από το ελικόπτερο», με τις κεντρικές τράπεζες να αναλαμβάνουν και πάλι τον ρόλο του ύστατου διασώστη, βοηθώντας τις κυβερνήσεις να σηκώσουν το βάρος της ύφεσης και την επαναφορά των οικονομιών στον δρόμο της ανάπτυξης.

Σε περιπτώσεις ύφεσης και οικονομικής κρίσης, όπως αυτή που διανύουμε τώρα, οι κυβερνήσεις έχουν τις εξής βασικές επιλογές για τη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων τους: Τον δανεισμό μέσω της έκδοσης κρατικού χρέους(ομόλογα ή έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου) ή την αύξηση των φόρων. Υπάρχει και τρίτη, εναλλακτική, που παραμένει ταμπού για τις περισσότερες νομισματικές αρχές: Το τύπωμα χρήματος ή όπως αναφέρεται στην επιστημονική βιβλιογραφία η νομισματοποίηση του χρέους(monetizing debt), δηλαδή η αποπληρωμή χρέους μέσω αύξησης της προσφοράς χρήματος. Το τύπωμα «φρέσκου» χρήματος και η διανομή του με τη μορφή μη-επιστρεπτέας επιχορήγησης βοηθάει τις κυβερνήσεις να καλύψουν μέρος της οικονομικής ζημιάς από την πανδημία, υποστηρίζουν σε ανάλυσή τους οι Γκρεγκ Φέλντμπεργκ του Προγράμματος Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας του Πανεπιστημίου Γιέηλ, και Άινταν Λόσον, πρώην ερευνητής του Γιέηλ.

Η ρίψη χρήματος από το ελικόπτερο -για να δανεισθούμε τον όρο που χρησιμοποίησε πρώτος ο οικονομολόγος του 20ού αιώνα, Μίλτον Φρίντμαν- αφορά το τύπωμα χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες και το μοίρασμά του απευθείας στους πολίτες, ως κίνητρο για ενίσχυση της καταναλωτικής δραστηριότητας, προσφέροντας κατ’ αυτόν τον τρόπο άμεσο στήριγμα στην οικονομία.

Στην πιστωτική κρίση του 2008, η αμερικανική κυβέρνηση είχε διοχετεύσει 100 δισ. δολάρια στην οικονομία με τη μορφή της επιστροφής φόρων. Τότε περίπου 70 εκατ. νοικοκυριά είχαν λάβει κατά μέσο όρο 950 δολάρια.

Σε αυτή την ιδέα στηρίζονται οι επιταγές 1.200 δολαρίων που μοίρασε τον Δεκέμβριο η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ και, μετέπειτα, οι επιταγές 1.400 δολαρίων που μοιράζει η νυν κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν σε 150 εκατ. Αμερικανούς πολίτες μέσω του Προγράμματος Διάσωσης των 1,9 τρισ. δολαρίων, προσβλέποντας σε έξτρα ώθηση του ΑΕΠ.

Νομισματοποιώντας το χρέος, οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τον πληθωρισμό για τη χρηματοδότηση μέρους των δαπανών τους. Αλλά με τις οικονομίες να συρρικνώνονται έως κατά το ένα-τρίτο στη διάρκεια του 2020 και εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης, μεγαλύτερο «πονοκέφαλο» για τις κεντρικές τράπεζες συνιστά η προοπτική του αποπληθωρισμού παρά του υψηλού πληθωρισμού

Πώς λειτουργεί η νομισματοποίηση του χρέους;

Οι κεντρικές τράπεζες θα μπορούσαν να αγοράσουν κρατικά ομόλογα και στη συνέχεια να τα ακυρώσουν ή να υποσχεθούν την επ’ αόριστον μετακύλιση του χρέους. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία χρήματος χωρίς άμεσο κόστος για την κυβέρνηση.

Τα χρήματα από το ελικόπτερο διαφέρουν από την ποσοτική χαλάρωση, παρότι και τα προγράμματα QE συνεπάγονται το τύπωμα χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες για την αγορά κρατικών ομολόγων. Και αυτό διότι η κυβέρνηση θα πρέπει να αποπληρώσει τα ομόλογα ή άλλα περιουσιακά στοιχεία που αγοράζει η κεντρική τράπεζα.

Υπάρχουν όμως αρκετά εμπόδια ως προς την υλοποίηση της συγκεκριμένης ιδέας, ενώ εγείρονται και ερωτήματα περί ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών. Στην Ευρωζώνη, μια τόσο ρηξικέλευθη πρόταση παραμένει ταμπού, με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, να την έχει απορρίψει επανειλημμένως.

Ορισμένοι επικριτές της ιδέας περί νομισματοποίησης του χρέους είχαν κρούσει τον κώδωνα κινδύνου περί υψηλού πληθωρισμού όταν η FED και άλλες κεντρικές τράπεζες ενεργοποίησαν προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης μετά την πιστωτική κρίση του 2008, κάτι που όμως δεν συνέβη. 

Στην πανδημική κρίση, η Φέντεραλ Ριζέρβ των ΗΠΑ άλλαξε πέρυσι τις κατευθυντήριες γραμμές, σημειώνοντας ότι θα μπορούσε να επιτρέψει την άνοδο του πληθωρισμού πάνω από το στόχο 2%. Διακεκριμένοι οικονομολόγοι, όπως ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Λάρι Σάμερς, επαναφέρουν στο προσκήνιο τις ανησυχίες περί πληθωρισμού. Και η παραδοχή της FED ότι θα επιτρέψει υψηλότερο πληθωρισμό δεν πέρασε απαρατήρητη από τους επενδυτές: Η απόδοση του αμερικανικού 10ετούς ομολόγου «σκαρφαλώνει» επικίνδυνα τις τελευταίες εβδομάδες, αντικατοπτρίζοντας τις ανησυχίες περί πληθωριστικών πιέσεων.

Σύμφωνα με τους οικονομολόγους του Γιέηλ, προς το παρόν δεν εγκυμονεί ο κίνδυνος υψηλού πληθωρισμού και επικαλούνται τους εξής λόγους:

Πρώτον οι παραλληλισμοί με την παγκόσμια χρηματοπιστωτικοί κρίση δεν ευσταθούν. Εκείνη η κρίση προερχόταν από την έκθεση σε υψηλού ρίσκου χρέος και αλόγιστη μόχλευση. Η υγειονομική κρίση μοιάζει πιο πολύ με πόλεμο, με το σοκ να προέρχεται εκτός χρηματοπιστωτικού συστήματος. Και σε καιρούς πολέμου, η ανοικοδόμηση προϋποθέτει αυξημένες δαπάνες. Στη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, οι μαζικές δαπάνες χρηματοδοτούμενες με χρέος δεν οδήγησαν σε ανεξέλεγκτο πληθωρισμό.

Δεύτερον, η FED έχει αποδείξει επανειλημμένως ότι γνωρίζει πώς να επικοινωνεί εγκαίρως και με σαφήνεια τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής. Καταναλωτές και επιχειρήσεις μπορούν να νιώθουν σιγουριά ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ μπορεί να επιτρέψει την ήπια άνοδο των τιμών, χωρίς να διακινδυνεύσει υψηλό πληθωρισμό. Μια τέτοια εξέλιξη θα άφηνε περιθώρια και για σταδιακές αυξήσεις επιτοκίων, που κινούνται κοντά στο μηδέν από την εποχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, ίσως δεν πρέπει να «αφορίσει» κανείς την ιδέα της νομισματοποίησης του χρέους ή της ρίψης των χρημάτων από το ελικόπτερο. Σε καιρούς «πολέμου», κάθε όπλο που θα οδηγήσει στη νίκη είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτο.

Αγγελική Κοτσοβού

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News