Αναθεωρώντας την σημασία της Ανατολικής Μεσογείου

Τι σημαίνει στρατηγική συνεργασία; Ποιες είναι οι αξίες που χαρακτηρίζουν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς; Μήπως τελικά δεν έχουμε αντιληφθεί την εξαιρετική σημασία της γεωγραφικής μας θέσης; Ερωτήματα σαν και αυτά παραμένουν αναπάντητα, όσο και αν πολιτικοί επιστήμονες και αναλυτές προσπαθούν να τα προσεγγίσουν και να τα υποστηρίξουν με διάφορες θεωρίες από διαφορετικού τομείς. Αν και βρισκόμαστε στην καρδιά της, ακόμα δεν έχουμε καταλάβει τι σημαίνει να ζει κανείς στην ανατολική Μεσόγειο. Η 2η καλοκαιρινή ακαδημία του ΕΛΙΑΜΕΠ προσπάθησε να επιλύσει αυτό το μυστήριο.

Υπό την καθοδήγηση του Καθηγητή Αθανάσιου Μανή και Δρ. Ρόναλντ Μαινάρντους, η 2η καλοκαιρινή ακαδημία του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), η οποία συνδιοργανώθηκε με το Institute of Global Affairs του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα τι είναι η Ανατολική Μεσόγειος, γιατί έχει τόσο μεγάλη στρατηγική σημασία, και τι επιπτώσεις έχουν οι όποιες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Προσπαθώντας να χαρτογραφήσουν την περιοχή και να εξηγήσουν τι είναι, οι ειδικοί σημείωσαν τις ομοιότητες των κρατών τα οποία βρέχονται από την Μεσόγειο, υπογραμμίζοντας την καίρια θέση των φυσικών πόρων, της πολιτικής ανομοιομορφίας και της κεντρικής θέσης της ενέργειας στην εθνική οικονομία. Το απόφθεγμα της συζήτησής τους ήταν ότι αν και υπάρχει μεγάλη ανάγκη για κατανόηση της περιοχής, υπάρχουν λίγα στοιχεία τα οποία συνθέτουν μια συνολική εικόνα η οποία ενισχύει τις υπάρχουσες αντιλήψεις για την περιοχή. 

Σημαντικό ζήτημα για τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου παραμένει η κλιματική κρίση και η συνεπάγουσα ενεργειακή μετάβαση. Καθώς διανύουμε μια περίοδο κλιματικού χάους, όπως δηλώνει η κα. Ξένια Λοϊζίδου, ο διαθέσιμος χρόνος για έρευνα μειώνεται και η ανάγκη για άμεσες δράσεις σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος αυξάνονται εκθετικά. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας, μια πραγματικότητα μακρινή και πιθανή, αλλά είναι η καθημερινότητά μας, και παύει να είναι πιθανότητα του μέλλοντος. Διανύουμε μια περίοδο στην οποία αναθεωρούμε την κυριότητα των φυσικών πόρων και στην οποία οι ενέργειές μας δεν καθορίζονται από τις ανάγκες μας μόνο, αλλά και από τις δυνατότητες του περιβάλλοντος. 

Η προσοχή στρέφεται στο φυσικό αέριο, το οποίο όμως δεν είναι αθώο απολύτως, αλλά αποτελεί την πιο πιθανή εναλλακτική. Φυσικά και οι χώρες της ανατολικής Μεσογείου είναι πλούσιες σε φυσικές μορφές ενέργειας, όπως η ηλιακή και αιολική ενέργεια, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει υπενθυμίσει για μια ακόμη φορά την εξάρτηση από παραδοσιακές μορφές ενέργειας. Καθώς προχωρούμε σε μια εποχή, οι εξελίξεις της οποίας θα καθορίζονται από πλαίσια όπως το EU Green Deal και το Fit for 55, η Ευρώπη καλείται να απαντήσει σε αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν το μέλλον της. 

Ο πόλεμος στην καρδιά της Ευρώπης έχει υπενθυμίσει ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα: μήπως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε τις αξίες της Ευρώπης, όπως τις γνωρίζαμε; Σε μια περίοδο που όλα αλλάζουν, από γεωπολιτικές σταθερές και υπάρχοντα στρατηγικά status quo, στους σχηματισμούς της παγκόσμιας οικονομίας, η παγκόσμια δυναμική οφείλει να αναθεωρηθεί. όπως τονίζει ο Καθηγητής Γεώργιος Παγουλάτος, η αναθεώρηση της στρατηγικής ατζέντας του ΝΑΤΟ υποδεικνύει την ανάγκη για ανασχεδιασμό μιας Ευρώπης η οποία το έχει ανάγκη. Η έμφαση πλέον τοποθετείται στην υπεράσπιση στρατηγικών συμφερόντων και της γεωπολιτικής ενότητας στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσμίως, καθώς αποσταθεροποιητικές δυνάμεις απειλούν την παγκόσμια ισορροπία. Η αξιολόγηση των αναγκών του διεθνούς συστήματος δεν είναι εύκολη υπόθεση, βέβαια, γεγονός το οποίο δυσχεραίνει την λήψη άμεσων και καθοριστικών αποφάσεων, γεγονός το οποίο υπογραμμίζει έντονα η κα. Έλενα Λαζάρου. Ωστόσο, αυτό το οποίο είναι βέβαιο είναι ότι το ΝΑΤΟ, και παρόμοιοι οργανισμοί διεθνούς ασφαλείας οφείλουν να λάβουν μια πιο «στιβαρή» και οργανωμένη πολιτική σε ότι έχει να κάνει με τις στρατηγικές προτεραιότητες της περιοχής. 

Σε μια συζήτηση για τα χαρακτηριστικά της ανατολικής Μεσογείου δεν θα μπορούσε να λείπει η αναφορά στο προσφυγικό ζήτημα, το οποίο είναι αντιπροσωπευτικό στοιχείο από το 2015. Αν και μετακινήσεις πληθυσμών λάμβαναν χώρα πολύ πριν την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στην Συρία, η αναγωγή του του ζητήματος σε μέσο πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων κάτω από την ομπρέλα του λαϊκισμού παρατηρήθηκε πολύ έντονα στην περιοχή. Με ντελικάτους χειρισμούς, ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Φίλης παρέδωσε μια συνοπτική και εμπεριστατωμένη παρουσίαση για την κυριότητα του ζητήματος και την σύνδεσή του με την ταυτότητα της περιοχής. Σε μια συζήτηση με την Κα. Αγγελική Δημητριάδη και τον Δρ. Απόστολο Βεΐζη, ο Καθηγητής παρουσίασε μια διαφορετική πραγματικότητα από αυτή στην οποία είμαστε εκτεθειμένοι συνήθως. Η πολιτικοποίηση του ζητήματος είναι χαρακτηριστικό των χωρών που βρέχονται από την ανατολική Μεσόγειο, γεγονός το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει συνδετικό κρίκο, αντί για παράγονται εντάσεων. 

Η καλοκαιρινή ακαδημία ακούμπησε επίσης ζητήματα τα οποία παραμένουν ανοιχτά για δεκαετίες. Η αναφορά στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας, καθώς και η τρέχουσα κατάσταση την Κύπρο, μετατράπηκε σε έντονο θέμα συζήτησης. Αν και η ανατολική Μεσόγειος εμπεριέχει πολλές περισσότερες χώρες από τις συνηθισμένες 3, οι οποίες συγκρούονται αλλά και συνυπάρχουν, η παραδοσιακή οπτική στρέφονταν κυρίως στην βελτίωση των τριμερών σχέσεων. Βέβαια, όπως ανέφερε και ο Καθηγητής Mustafa Aydın, ένας από τους λόγους συνεχούς έντασης είναι η προσπάθεια διατήρησης του status quo, και όχι η πραγματική επίλυση των διαφωνιών και η βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των γειτόνων. Σε ζητήματα τα οποία είναι αρκετά «λεπτά», και κυριεύουν την δημόσια συζήτηση, σημαντικοί ελιγμοί είναι μάλλον απίθανοι.

Τα εκπαιδευτικά σεμινάριο ολοκληρώθηκαν με αναφορά στην Ρωσία, την Κίνα και το νέο γεω-στρατηγικό πλαίσιο στο οποίο θα βρεθούμε έπειτα από την λήξη του πολέμου στην Ουκρανία. Αν και οι επιπτώσεις του πολέμου δεν είναι ακόμα αντιληπτές στο πλήρες μέγεθός τους, η αναθεώρηση της παγκόσμιας πολιτικής σταθερότητας είναι γεγονός. Ο Καθηγητής Φίλης παρουσίασε την άποψη πως, αν και η Ρωσία αποτελεί παράγοντα ο οποίος αυξάνει την αστάθεια και την αβεβαιότητα ανά τον κόσμο, η περιθωριοποίηση της ίσως να μην είναι η καλύτερη λύση. Σε ότι έχει να κάνει με την Κίνα, αφετέρου, μια πιθανή στρατηγική περιθωριοποίησης θα ήταν καταστροφικό για την παγκόσμια οικονομία και ασφάλεια. 

Με το πέρας των ετών, οι σχέσεις των κρατών της ανατολικής Μεσογείου έχουν βιώσει όλες τις σημαντικές αλλαγές και έχουν διανύσει όλα τα στάδια. Ακόμα και αν αντιμετωπίζουν τις ίδιες – η παρόμοιες – δυσκολίες και έχουν να απαντήσουν σε ερωτήματα ίδιας στρατηγικής και οικονομικής σημασίας, οι διαφορές τους τα τοποθετούν αντί-διαμετρικά, και όχι για παράλληλα.  

Ωστόσο, αυτό οφείλει να αλλάξει. Μιας και βιώνουμε μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ανθρωπότητας, και η κλιματική κρίση είναι πλέον γεγονός, η συνεργασία πρέπει να αποτελέσει κανόνα. Η επιβίωση του ανθρώπινου είδους και του πλανήτη κρέμεται από μια κλωστή, και μας δίνεται η δυνατότητα είτε να την κόψουμε, είτε να την ενισχύσουμε. Η επιλογή που θα κάνουμε θα καθορίσει το άμεσο μέλλον μας.  

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News