Καταπιέζοντας την αλήθεια

Περί το 1943, τα συμμαχικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα υφίσταντο σημαντικές απώλειες από τα αντιαεροπορικά πυρά των δυνάμεων του άξονα. Το πρόβλημα της βελτιστοποίησης της θωράκισής τους συνοψίζονταν ως εξής: Πρόσθετη θωράκιση καθιστούσε τα βομβαρδιστικά βαρύτερα, και άρα δυσκολότερα στους ελιγμούς, με μικρότερο πτητικό εύρος ή/και ωφέλιμο φορτίο και ακριβότερα. Τα επιτελεία σκέφτηκαν να επικεντρώσουν τη θωράκιση στα σημεία εκείνα που δέχονται περισσότερα πυρά, περιορίζοντας έτσι κάποιες από τις αρνητικές συνέπειες που αυτή συνεπάγεται.

Αναλύθηκε λοιπόν η πυκνότητα των πυρών που είχε δεχθεί κάθε τμήμα των βομβαρδιστικών, με πρόθεση να ενισχυθούν τα περισσότερο πληττόμενα τμήματα. Μέχρι που ο Abraham Wald, Ούγγρος μαθηματικός και πρόσφυγας που είχε διαφύγει του Ναζιστικού καθεστώτος, επεσήμανε ότι τα στοιχεία που μελετήθηκαν αφορούσαν μόνο τα βομβαρδιστικά που επέστρεψαν, γιατί αυτά που καταρρίφθηκαν δεν ήταν διαθέσιμα για ανάλυση. Το συμπέρασμά του λοιπόν ήταν, ανατρεπτικά, ότι τα σημεία που θα έπρεπε να ενισχυθούν ήταν εκείνα που φαινόταν να είναι λιγότερο πληττόμενα – καθώς αυτό σήμαινε ότι σε περισσότερες περιπτώσεις ένα πλήγμα σε αυτά υπήρξε καίριο.

Η διατύπωση αυτή του Wald είναι αυτό που στη στατιστική αποκαλούμε survivor bias, ένα λογικό σφάλμα που είδαμε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με τη γνωστή μορφή «μια γριπούλα είναι» (όχι, δεν είναι). Φυσικά δεν είναι το μόνο. Είδαμε σε μεγάλο βαθμό και επιχειρήματα ad populum (το γνωστό «όλοι το λένε»), ad ignorantium (δεν έχει αποδειχθεί, άρα δεν υφίσταται, π.χ. «δεν υπάρχει μελέτη που να αποδεικνύει ότι…») και φυσικά τον καταιγισμό (verbosity), συνήθη προσέγγιση των θεωριών συνωμοσίας που καθιστά αδύνατο να αντιμετωπιστούν όλες οι επί μέρους αιτιάσεις που προβάλλουν παρά το ότι δεν έχουν λογική βάση.

Η πληθώρα των λογικών λαθών που υπεισέρχονται στο δημόσιο διάλογο όλο και περισσότερο, οδήγησε την UNESCO σε συνεργασία με το διεθνές συμβούλιο φιλοσοφίας και ανθρωπιστικών επιστημών (CIPSH) να καθιερώσουν την 14 Ιανουαρίου ως παγκόσμια ημέρα λογικής. Η φετινή διοργάνωση περιλαμβάνει δράσεις σε 40 χώρες από τις τεράστιες Κίνα και Ινδία μέχρι το μικροσκοπικό Βατικανό, αλλά δυστυχώς όχι στην Ελλάδα.

Στην Ελλάδα θεωρούμε τη Λογική σε μεγάλο βαθμό δικό μας παιδί, τόσο ετυμολογικά όσο και ιστορικά. Όμως, (και) αυτό το παιδί έχει ‘φύγει από το σπίτι’ και κινδυνεύουμε να το ξεχάσουμε.

Evil does seem to maintain power by suppressing the truth.

S’chn T’gai Spock, Star Trek (εμβληματική φιγούρα της Λογικής στο παγκόσμιο θυμικό).

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News