Το χρονικό της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο

Σαράντα οκτώ χρόνια έχουν περάσει από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 17 Νοέμβρη του 1973, με την φοιτητιώσα νεολαία να εξεγείρεται μαζικά και δυναμικά κατά του Απριλιανού καθεστώτος, αφήνοντας μία μεγάλη παρακαταθήκη στο «χρονοντούλαπο» της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας.Το φοιτητικό κίνημα, το 1973, διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέγερση κατά του αυταρχικού καθεστώτος που εγκατέστησαν με πραξικόπημα οι Συνταγματάρχες του Γεωργίου Παπαδόπουλου στις 21 Απριλίου του 1967 και ως εκ τούτου αξίζει μία εξέχουσα θέση στη συλλογική μνήμη.

Η δυναμική της εξέγερσης κατάφερε μέσω του αυθορμητισμού της να διαπεράσει όλους εκείνους τους δισταγμούς, τις αντιρρήσεις και τις πολιτικές μικροσκοπιμότητες, δημιουργώντας ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά ορόσημα της εποχής μας και μεταδίδοντας το μήνυμα ότι, ανέκαθεν οι νεολαίες είχαν τη δύναμη να οραματίζονται και να αλλάζουν τα status quo, μέσα από τη ρητορική, τα συνθήματα, τις δράσεις και την κοινωνική κινητοποίηση.

Σαράντα οκτώ χρόνια μετά, «το Πολυτεχνείο ζει» και συμπυκνώνει όλα τα διαχρονικά στοιχεία των αγώνων ενάντια στην καταστολή, θυμίζοντάς μας τα συνθήματα που «κάποιος έγραψε στον τοίχο με μπογιά», αλλά και τις κομβικές μέρες του 1973 που εκφράζουν ελπίδα για τους αδικαίωτους πόθους ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας.

Το χρονικό της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο 

 
1967: Η δικτατορία εγκαθιδρύεται

Από την πρώτη κιόλας στιγμή της επιβολής του, το αυταρχικό χουντικό καθεστώς εφήρμοσε ένα καθολικό σύστημα καταστολής, προκειμένου να διασφαλίσει το περίφημο δίπτυχο του «ο νόμος και η τάξις», ενώ παράλληλα αποτέλεσε την πιο ακραία εκδοχή της μετεμφυλιακής ιδεολογικής υπερδομής του ελληνικού κράτους, που βασιζόταν στον εμπαθή αντικομουνισμό και στην εξύμνηση του «μεταφυσικού» ελληνικού πνεύματος.

Σε πολιτικό επίπεδο, η περίοδος 1967-1974 θα αποτελέσει ισχυρό πλήγμα για τις αριστερές οργανώσεις της ελληνικής νεολαίας, οι οποίες στο σύνολό τους θα κηρυχθούν παράνομες, την ίδια στιγμή που στο διεθνές επίπεδο επικρατεί αναβρασμός με τις μεγάλες εξεγέρσεις στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. (Άνοιξη της Πράγας, Γαλλικός Μάης του ’68, πορείες διαμαρτυρίας στην Αμερική ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ).

Κι ενώ, λοιπόν, στην Αμερική εκτυλίσσεται το «καλοκαίρι αγάπης» του Woodstock και όλο και περισσότεροι χίπηδες, οπαδοί του drop out φαίνεται να πολιτικοποιούνται, το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα πέφτει σε αναγκαστική σιγή, καθώς η δικτατορική βία επανεισάγει το συντηρητικό τρίπτυχο του «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».

Η πολιτική δραστηριότητα ιδίως στα ελληνικά πανεπιστήμια, υπήρξε για πολύ καιρό ελεγχόμενη από τους πράκτορες και τα όργανα της χούντας, ενώ στις αρχές του 1970 θα καταστεί πλέον σαφές ότι ο ριζοσπαστισμός της νεολαίας αποτελεί κάτι το «ανεξέλεγκτο» που θα πρέπει να τιθασευτεί.

Από το 1967 και μετά, οτιδήποτε αφορά την ελευθερία δράσης και κίνησης ενός ανθρώπου, θα βρίσκεται εφεξής υπό έλεγχο και στενή παρακολούθηση.

Η αυστηρή προληπτική λογοκρισία στα βιβλία, στον Τύπο, όσο και στα υπόλοιπα μέσα μαζικής ενημέρωσης δε μπορούσε ασφαλώς να μην περιλαμβάνει τους δίσκους και το τραγούδι, αφού κάθε είτε έμμεση είτε άμεση πολιτική αναφορά απαγορευόταν και επέφερε κυρώσεις, πράγμα που ίσχυε, φυσικά για όλα: για τη μουσική, για το ελληνικό ροκ, για τη διασκέδαση, το ντύσιμο, τη μίνι φούστα, τα μακριά μαλλιά, τη συμπεριφορά στους δημόσιους χώρους, με λίγα λόγια: Τα πάντα.

Οι ειδήσεις για τα γεγονότα του εξωτερικού ταξίδευαν στην Ελλάδα πότε παραμορφωμένες πότε υποβαθμισμένες, δεδομένου ότι η προπαγάνδα του καθεστώτος διέδιδε στρεβλές περιγραφές των γεγονότων που εκτυλίσσονταν εκείνη τη στιγμή στον υπόλοιπο κόσμο. Η προπαγάνδα στον Τύπο αποτέλεσε ζωτικό στοιχείο της αναμορφωτικής διαδικασίας που ανέλαβαν οι Συνταγματάρχες με σκοπό τη χειραγώγηση της γνώμης και την απομάκρυνση του κόσμου από συμπεριφορές που κρίθηκαν «αντεθνικές» και «ανθελληνικές».

Η ριζοσπαστικοποίηση ξεκινά

Η ριζοσπαστικοποίηση του φοιτητικού κινήματος το 1973 βρίσκει το καθεστώς των Συνταγματαρχών στο απόγειο του πειράματος της ελεγχόμενης φιλελευθεροποίησης, με τον Γ. Παπαδόπουλο να έχει ταυτιστεί πλήρως με το καθεστώς, αναλαμβάνοντας τα αξιώματα του αντιβασιλέα, του πρωθυπουργού, του υπουργού Εξωτερικών, Εθνικής Αμύνης και Κυβερνητικής Πολιτικής.

Παράλληλα, τα μέλη του φοιτητικού κινήματος πολλαπλασιάζονται, και αυτό το ίδιο αρχίζει να προβάλλεται περισσότερο, ενώ σε ορισμένες περιστάσεις αποκτά ακόμα και την έκδηλη υποστήριξη των πολιτών.

Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1973, αρκετοί φοιτητές ήρθαν αντιμέτωποι με τους αστυνομικούς που εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, περιστατικό που ονομάστηκε «Μικρό Πολυτεχνείο» και το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα της απόφασης των φοιτητών να περάσουν στην επίθεση.

Τα γεγονότα αυτά, που εξελίχθηκαν σε πολιτικό γεγονός, περιλαμβάνουν έντεκα συλλήψεις φοιτητών και παραπομπή τους σε δίκες από τις 16 μέχρις τις 19 Φεβρουαρίου 1973 με κατηγορίες όπως «περιύβρισην της αρχής» και «τεντιμποϊσμό».

Ο Μάκης Μπαλαούρας, στέλεχος του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, στη διάρκεια της «Δίκης των Έντεκα», με ευδιάκριτα σημάδια αστυνομικής βαρβαρότητας

Συνθήματα «Μικρού Πολυτεχνείου», Ιανουάριος 1973

«Δεν θα περάσει ο φασισμός»,

«Κάτω οι στρατεύσεις»,

«Έξω οι βασανιστές»

Στις 14 Φεβρουαρίου 1973, τις παραμονές της «Δικής των Έντεκα», έγινε η πρώτη κατάληψη της Νομικής Σχολής ως διαμαρτυρία κατά της αστυνομικής βίας. Η κατάληψη προέβαλλε αρκετά φοιτητικά αιτήματα και υπήρξε το αποτέλεσμα του εντεινόμενου ριζοσπαστισμού και της αυξανόμενης αυτοπεποίθησής του.

Η απάντηση του καθεστώτος για αναγκαστική στράτευση αποτέλεσε αυστηρή ποινή, λόγω του ότι διέκοπτε βίαια τη φοιτητική ζωή, ενώ παράλληλα η υποχρεωτική στράτευση εφαρμόστηκε την ίδια περίπου εποχή στα στρατιωτικά καθεστώτα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας κατά τους αποικιοκρατικούς πολέμους στην Αφρική.

Αυτή η απάντηση της χούντας στο φοιτητικό ακτιβισμό εξελίχθηκε σε «μπούμερανγκ», καθώς ακολούθησαν οι φοιτητικές κινητοποιήσεις με αίτημα την επιστροφή των στρατευμένων και η ίδια η απειλή της υποχρεωτικής στράτευσης μετατράπηκε σε βασικό παράγοντα συσπείρωσης, όπως ακριβώς συνέβη και στις Ηνωμένες Πολιτείες με τον Πόλεμο του Βιετνάμ. Η στράτευση των φοιτητών της Νομικής και το κεντρικό αίτημα της απόλυσης τους ενέτειναν τη ριζοσπαστικοποίηση του φοιτητικού κινήματος, το μοτίβο του οποίου εκδηλώθηκε στις κινητοποιήσεις που ξέσπασαν σε όλη τη χώρα και συνοψίστηκε στο σύνθημα: «Δώστε μας πίσω τ’ αδέρφια μας!»

Συνθήματα στη Νομική Σχολή, Φεβρουάριος 1973

«Έξω οι Αμερικάνοι»,

«Κάτω η Χούντα»,

«Δημοκρατία»,

«Όχι στο ποδόσφαιρο»,

«Ε-Λ-Ε-Υ-Θ-Ε-Ρ-Ι-Α»

Φοιτητές και φοιτήτριες στην ταράτσα της Νομική Σχολής Αθηνών, Μάρτιος 1973

Σύμφωνα με τον ιστορικό και κοινωνικό μελετητή, Κωστή Κορνέτη, το αποτέλεσμα των συχνών κινητοποιήσεων τα δύο προηγούμενα χρόνια ήταν ότι οι φοιτητές απέκτησαν σταδιακά την αίσθηση μιας μειονότητας διανοουμένων, εντεταλμένη από τον ελληνικό λαό να υλοποιήσει τον κοινωνικο-πολιτικό μετασχηματισμό. Οι φοιτητές είχαν αποκτήσει την αίσθηση ότι αποτελούσαν μια ασυμβίβαστη πρωτοπορία της ελληνικής κοινωνίας ήδη απ’ την εποχή του κινήματος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, όμως αυτό ενισχύθηκε το 1972 και κυρίως μετά τα γεγονότα του «Μικρού Πολυτεχνείου», στις αρχές του 1973.

Οι κρίσιμες μέρες: 14, 15 & 17 Νοέμβρη

Ας ρίξουμε, όμως, μια πιο αναλυτική ματιά στα περιστατικά των τριών κρίσιμων ημερών, οι οποίες έφτασαν στο απόγειό τους με την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, το 1973.

Η κατάληψη της 14ης Νοεμβρίου ξεκίνησε 3 μέρες πριν από την προγραμματισμένη συνέντευξη Τύπου του πρωθυπουργού Μαρκεζίνη, στην οποία επρόκειτο ο ίδιος να παρουσιάσει την κυβερνητική στρατηγική και ενδεχομένως να επεκταθεί στο «φοιτητικόν ζήτημα».

Συνθήματα κατάληψης της 14ης Νοέμβρη

«Λαοκρατία»

«Επανάσταση Λαέ»

«Εργάτες, αγρότες και φοιτητές, ταξική συμμαχία»

«Κάτω ο στρατός»

«Έξω από το ΝΑΤΟ»

15 Νοέμβρη 1973: Η δεύτερη μέρα της κατάληψης περιγράφεται ως «γιορτή», με χιλιάδες άτομα συγκεντρωμένα έξω από το Πολυτεχνείο να φωνάζουν συνθήματα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, πρακτική που επέτρεψε τη συλλογική έκφραση συναισθημάτων.

Η απουσία αστυνομικής επέμβασης στην κατάληψη της 14ης Νοέμβρη ερμηνεύτηκε από το κίνημα ως αδυναμία του καθεστώτος και συνεπώς ενισχύθηκαν οι προσπάθειες κινητοποίησης, τη στιγμή που η δικτατορία στην πραγματικότητα είχε να αντιμετωπίσει μια δομική εσωτερική κρίση, πράγμα όχι ακόμα απολύτως εμφανές.

Στις 15 Νοέμβρη, τη δεύτερη μέρα της κατάληψης, μπήκαν στο Πολυτεχνείο ακόμα περισσότεροι διαδηλωτές, ενώ απ’ την κίνηση, τα οχήματα δυσκολεύονταν να κυκλοφορήσουν στους κεντρικούς δρόμους γύρω απ’ το κτήριο, πράγμα που έδωσε την ευκαιρία στους φοιτητές να διανείμουν προκηρύξεις και να γράψουν συνθήματα σε τρόλεϊ και λεωφορεία, καλώντας ανοιχτά τον κόσμο να διαδηλώσει κατά της δικτατορίας.

Η 15η Νοέμβρη, χαρακτηριζόμενη στις περισσότερες βιωματικές αφηγήσεις ως «γιορτή», αποτελεί μέρα με έντονο κλίμα ευφορίας και αισθημάτων αλληλεγγύης και συντροφικότητας, γεγονός που αποτέλεσε έναν από τους πιο προσφιλείς κοινούς τόπους στη μνήμη της γενιάς του Πολυτεχνείου.

Τελικά, όπως άλλωστε ήδη γνωρίζουμε, η αντίδραση της χούντας απέναντι στην κατάληψη του Πολυτεχνείου πήρε διάσταση ακραίας καταστολής, με σκοπευτές να πυροβολούν τους διαδηλωτές από ταράτσες λίγο πριν τα μεσάνυχτα, ενώ τα χαράματα της 17ης Νοέμβρη του 1973 τα τανκς, απόλυτα σύμβολα της χούντας, η οποία έδειξε το πιο βίαιο πρόσωπό της, κατευθύνθηκαν προς το Πολυτεχνείο όπου βρίσκονταν οι φοιτητές.

Και ενώ τα τεθωρακισμένα οχήματα κατευθύνονταν προς το Πολυτεχνείο λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η χούντα ανέφερε πως οι φοιτητές ήταν οπλισμένοι με τουφέκια και άλλα όπλα.

Ωστόσο, η Συντονιστική Επιτροπή είχε αποφασίσει να μη χρησιμοποιηθούν ούτε βόμβες μολότοφ ούτε τίποτε άλλο έναντι των αστυνομικών δυνάμεων και αντίστοιχα, παρότι τα εργαστήρια εντός του Πολυτεχνείου διέθεταν χημικά, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή εκρηκτικών, τίποτε από αυτά δεν έγινε.

Αντιθέτως, επιλέχθηκε η στρατηγική της ειρηνικής διαμαρτυρίας, σηματοδοτώντας ξεκάθαρα την αποστασιοποίησή της από την παράλογη βία του καθεστώτος, απόφαση, η οποία, ωστόσο, δε βρήκε άπαντες σύμφωνους.

Το Πολυτεχνείο σε αριθμούς

-1.103 άτομα τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με την αστυνομία.

-Η κατάληψη του Πολυτεχνείου διήρκεσε 56 ώρες και, όπως γνωρίζουμε, τερματίστηκε με την καταστροφική εισβολή του τανκ.

-100.000 πολίτες συμμετείχαν σε διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας.

-Το ελεύθερο ραδιόφωνο του Πολυτεχνείου εξέπεμψε πάνω από 50 ώρες.

-Στα 95 υπολογίζονται τα συνθήματα που βρέθηκαν γραμμένα στους χώρους του Πολυτεχνείου.

Διαβάστε περισσότερα στο neolaia.gr

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News