Το έλλειμμα ενεργειακής προμήθειας προμηνύει ενεργειακή κρίση
Τις τελευταίες εβδομάδες, και εν μέσω θέρους, παράγοντες της διεθνούς αγοράς σημειώνουν ότι έχουν γίνει αποδέκτες μιας σειράς λίαν ανησυχητικών σημάτων σε ό,τι αφορά την ευστάθεια του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος. Αυτά τα σήματα αφορούν τη σχεδόν παράλληλη αυξητική πορεία των τιμών βασικών ενεργειακών μεγεθών, όπως το φυσικό αέριο, ο ηλεκτρισμός και το πετρέλαιο. Με γνωστή την ισχυρή σχέση αλληλεξάρτησης που έχουν τα ανωτέρω μεγέθη μεταξύ τους, ενισχύεται ο προβληματισμός για μια ενδεχόμενη αναζωπύρωση της ενεργειακής κρίσης που βιώσαμε τη χρονιά που πέρασε. Να θυμίσουμε ότι ακριβώς αυτή τη χρονική περίοδο πέρυσι (Αύγουστος 2022) η τιμή του αερίου στο βάθρο εμπορίας TTF, το ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς στην Ολλανδία, είχε εκτιναχθεί στα 345 ευρώ/MWh, με αντίστοιχα υψηλές τιμές χονδρικής στον ηλεκτρισμό, όπου στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ενέργειας οι τιμές ξεπέρασαν τα 500 ευρώ/MWh (στο ΕΧΕ έφθασαν τα 450 ευρώ/MWh και στο γερμανικό EEX τα 550 ευρώ/MWh).
Εκτοτε οι μεν τιμές του αερίου υποχώρησαν σημαντικά –κινούμενες κάτω από τα 28 ευρώ/MWh το β΄ τρίμηνο του έτους–, προς μεγάλη ανακούφιση των Ευρωπαίων καταναλωτών και των κυβερνήσεων, των οποίων οι προϋπολογισμοί εξαιτίας των ενεργειακών επιδοτήσεων κινδύνευσαν να τιναχτούν στον αέρα, όμως δεν αποκλιμακώθηκαν απόλυτα. Και αυτό γιατί οι τιμές τόσο του αερίου όσο και του ηλεκτρισμού, που ως γνωστόν επηρεάζονται άμεσα από τις τιμές του αερίου, σήμερα διαπραγματεύονται σε επίπεδα σχεδόν διπλάσια ή και τριπλάσια από την προ κρίσης περίοδο – δηλαδή το 2020 και το πρώτο τρίμηνο 2021. Χαρακτηριστικά οι τιμές του αερίου στο TTF την τελευταία εβδομάδα κινούνται στη ζώνη των 35 με 40 ευρώ η μεγαβατώρα. Σε αντίστοιχα υψηλά επίπεδα έχουν επανέλθει οι τιμές χονδρικής του ηλεκτρισμού (DAM) πανευρωπαϊκά, όπου στις περισσότερες χώρες κινήθηκαν πάνω από τα 100 ευρώ/MWh. Και στην Ελλάδα, με εξαίρεση λίγες ημέρες προ του Δεκαπενταυγούστου, οι τιμές διαμορφώθηκαν στα 88-90 ευρώ η μεγαβατώρα.
Εν μέσω μιας εντεινόμενης πολεμικής σύρραξης στην Ουκρανία, στο μέσον της Ευρώπης, με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις να εξαπλώνονται τάχιστα στη Μαύρη Θάλασσα, όπου πλήττεται η εμπορική ναυτιλία (με τα war premiums να έχουν αυξηθεί επικίνδυνα), και να απειλούν με επισιτιστική κρίση την Αφρική –με ανοικτά πολεμικά μέτωπα σε Λιβύη, Σουδάν και Δυτική Αφρική– και την ενεργειακή ζήτηση να έχει επανέλθει στα προ COVID επίπεδα, οι ενεργειακές αγορές χαρακτηρίζονται από μεγάλη νευρικότητα καθώς γίνεται αντιληπτό το επερχόμενο έλλειμμα στην προμήθεια. Με ιδιαίτερα αισθητές τις αντιδράσεις στις αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου. Με τον ΙΕΑ να εκτιμά ότι το 2023 η παγκόσμια ζήτηση αργού θα διαμορφωθεί στα 102 εκατ. βαρέλια/ημέρα, δηλαδή σε ιστορικά υψηλό επίπεδο.
Ενδεικτική της νευρικότητας που επικρατεί στην αγορά φυσικού αερίου είναι η εκτίναξη της τιμής του μηνιαίου συμβολαίου forward στο ολλανδικό TTF, όπου την Τετάρτη 9/8 προς στιγμήν έφθασε τα 43,49 ευρώ/MWh, για να κλείσει αργότερα στα 39,70ευρώ/ MWh. Αιτία οι απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων στις μονάδες παραγωγής LNG της Chevron και Woodside Energy στην Αυστραλία, η οποία προμηθεύει το 10% της παγκόσμιας αγοράς και εξάγει το 90% της παραγωγής της σε Κίνα, Ιαπωνία και Νότια Κορέα. Αυτές οι χώρες ενδεχομένως θα στραφούν στις ΗΠΑ και στο Κατάρ, στους δύο άλλους μεγάλους παραγωγούς LNG παγκοσμίως, για να καλύψουν τις ανάγκες τους – οι οποίοι όμως προμηθεύουν και την Ευρώπη.
Με τις ευρωπαϊκές χώρες να εξαρτώνται όλο και περισσότερο από εισαγωγές LNG, έχοντας σχεδόν διπλασιάσει την προμήθειά τους σε υγροποιημένο φυσικό αέριο σε σχέση με το 2021, με τις συνολικές εισαγωγές το 2022 να έχουν ξεπεράσει τα 170 δισ. κυβ. μέτρα, καθώς μειώθηκαν κάθετα οι εισαγωγές ρωσικού αερίου, η μακροπρόθεσμη προμήθειά τους κρίνεται επισφαλής. Οπως παρατηρούν traders της διεθνούς αγοράς αερίου, δεν μπορούν όλες οι ανάγκες των ευρωπαϊκών χωρών να ικανοποιηθούν με μακροχρόνια συμβόλαια και άρα οι διαφορές καλύπτονται αναγκαστικά από φορτία spot. Γι’ αυτό και η ανησυχία από πλευράς Ευρωπαίων προμηθευτών, οι οποίοι πέρα από επιπλέον ποσότητες LNG αναζητούν πρόσθετη χωρητικότητα σε υπόγειες δεξαμενές ανά την Ευρώπη για την αποθήκευση αερίου ενόψει του επερχόμενου χειμώνα.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) έχει προειδοποιήσει σχετικά, υποστηρίζοντας ότι ένας κρύος χειμώνας στην Ευρώπη μπορεί να επηρεάσει τις εισαγωγές LNG κατά +30 δισ. κυβ. μέτρα (bcm) σε σύγκριση με τη χειμερινή περίοδο 2022/2023. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο η Ευρώπη θα βρεθεί στη δυσάρεστη θέση να ανταγωνίζεται με την Κίνα και άλλες ασιατικές αγορές για την εξασφάλιση φορτίων LNG. Σύμφωνα με αναλυτές της Goldman Sachs, η σημερινή αντίδραση έχει να κάνει με την προεξόφληση ρίσκου, ενώ οι ίδιοι εκτιμούν ότι οι τιμές LNG είναι εξαιρετικά πιθανό να διπλασιαστούν ή και να τριπλασιαστούν από τα σημερινά τους επίπεδα. Δηλαδή πριν από το τέλος του χρόνου μπορεί να δούμε το αέριο στα 100 ευρώ/MWh, με ό,τι αυτό σημαίνει για τις τιμές του ηλεκτρικού και τις νέες τιμολογιακές πιέσεις που θα βιώσουν οι καταναλωτές.
Σε παράλληλη πορεία με το φυσικό αέριο βαδίζει και η διεθνής αγορά πετρελαίου, όπου από τις αρχές Ιουνίου η τιμή του μηνιαίου συμβολαίου επί του Brent, του διεθνούς benchmark, έχει ανατιμηθεί κατά 14 δολ., με την τρέχουσα τιμή να κινείται στη ζώνη των 84 με 86 δολ. το βαρέλι στο ICE του Λονδίνου. Δικαίως πολλοί αναλυτές διερωτώνται εάν βρισκόμαστε ενώπιον μιας νέας κούρσας, με αρκετούς από αυτούς να προεξοφλούν τιμές κοντά στα 100 δολ. το βαρέλι για την ποικιλία Brent καθώς θα πλησιάζουμε στον χειμώνα και θα αυξάνεται η ζήτηση.
Οι λόγοι για τη συνεχιζόμενη αύξηση των τιμών του αργού θα πρέπει να αναζητηθούν κατά κύριο λόγο στα θεμελιώδη της αγοράς, τα γνωστά market fundamentals, με κυρίαρχο στοιχείο τη μείωση της παραγωγής από πλευράς OPEC+ και την αδυναμία των χωρών εκτός να καλύψουν την προκύπτουσα διαφορά μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Με τη στάση της Σαουδικής Αραβίας, του de facto ηγέτη του OPEC+, που εφαρμόζει περιοριστική πολιτική στην παραγωγή, να υπαγορεύεται και από γεωπολιτικούς λόγους και την αντίθεσή της με την πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή του Κόλπου και ευρύτερα. Εξ ου και η πλήρης ομαλοποίηση των σχέσεών της με το Ιράν και η συνεχιζόμενη εμβάθυνση των οικονομικών και εμπορικών συνεργασιών με την Κίνα, προς μεγάλη δυσφορία της Ουάσιγκτον. Η αποφασιστικότητα του Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, του διαδόχου του θρόνου και ισχυρού άνδρα της Σαουδικής Αραβίας, να κινηθεί αυτόνομα στη γεωπολιτική σκακιέρα, αδιαφορώντας για τις ενστάσεις των ΗΠΑ, δυνητικά δημιουργεί ακόμη μία εστία αστάθειας.
Η αύξηση στις διεθνείς τιμές πετρελαίου έχει σαφείς επιπτώσεις στην εγχώρια αγορά, όπου, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Τιμών Καυσίμων του υπουργείου Ανάπτυξης, η μέση τιμή της απλής αμόλυβδης πανελλαδικά στις 8 Αυγούστου ήταν 1,958 ευρώ το λίτρο, έναντι 1,867 ευρώ το λίτρο στις 8 Ιουλίου, αυξημένη κατά 4,87%. Σε 12 νομούς, μάλιστα, η μέση τιμή ξεπέρασε στις 8 Αυγούστου τα 2 ευρώ το λίτρο, με το ρεκόρ να κατέχει ο νομός Κυκλάδων με 2,12 ευρώ/λίτρο. Παράγοντες της αγοράς εκτιμούν ότι εάν συνεχισθεί η άνοδος του αργού στις διεθνείς αγορές και η τιμή φθάσει τα 100 δολ. το βαρέλι, ενδέχεται τον Οκτώβριο, ή και ενωρίτερα, να δούμε την αμόλυβδη πάνω από τα 2,60 ευρώ το λίτρο. Σε αυτή την περίπτωση η κυβέρνηση θα πιεσθεί για αναπροσαρμογή του ειδικού φόρου κατανάλωσης.
Από τη μια πλευρά η εκ νέου άνοδος των τιμών φυσικού αερίου και των αρνητικών επιπτώσεων που σίγουρα θα έχουν στις τιμές του ηλεκτρισμού, και η αυξανόμενη αβεβαιότητα ως προς την προμήθεια, και από την άλλη το επερχόμενο ράλι στη διεθνή αγορά αργού συνθέτουν μια μάλλον αβέβαιη, για να μην πούμε αρνητική, εικόνα του διεθνούς ενεργειακού τοπίου. Μένει να αποδειχθεί εάν τελικά αυτή η κατάσταση θα οδηγήσει πράγματι σε μια νέα παγκόσμια ενεργειακή κρίση. Κάτι τέτοιο θα ήταν ολέθριο για την παγκόσμια οικονομία και την Ευρώπη ιδιαίτερα, τη στιγμή που η Ευρωζώνη δείχνει να επανέρχεται σε ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, έστω και αναιμικούς.
* Ο κ. Κωστής Σταμπολής είναι ενεργειακός αναλυτής και πρόεδρος του ΙΕΝΕ.
** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής.
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
