Ευκαιρία για την ενεργειακή «ολοκλήρωση» της Ευρώπης

Ο δεύτερος ρωσο-ουκρανικός πόλεμος αποτελεί το ορόσημο με το οποίο τελειώνει οριστικά η μεταψυχροπολεμική περίοδος. Πλέον εισερχόμαστε σε ένα πολυκεντρικό σύστημα αυξημένου ανταγωνισμού, που θα χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων και από την εντατικοποίηση της ασφαλειοποίησης (securitization) του διεθνούς ενεργειακού και χρηματικοοικονομικού συστήματος. Οι βασικές εκφάνσεις αυτής της ασφαλειοποίησης θα εκφραστούν από:

α) Την επιχείρηση απεξάρτησης της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο, μολονότι η Ρωσία θα εξακολουθήσει να δρέπει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια από τις ρήτρες υποχρεωτικής εξαγοράς Φ.Α. (take or pay clauses) που υπάρχουν στα μακροπρόθεσμα συμβόλαια, τα οποία έχουν υπογράψει δεκάδες ευρωπαϊκές εταιρείες με την Gazprom. Στα περισσότερα από αυτά που εκτείνονται χρονικά και μετά το 2030 η ρήτρα take or pay αγγίζει το 80%.

β) Την επίταση του ελέγχου της Κίνας επί των παγκόσμιων αποθεμάτων και υποδομών επεξεργασίας των κρίσιμων ενεργειακών μετάλλων που καθιστούν δυνατή την ενεργειακή μετάβαση.

γ) Την επιτάχυνση της ρωσικής απεξάρτησης από τις ευρωπαϊκές αγορές υδρογονανθράκων, καθώς η Μόσχα θα στραφεί στην Ασία και τις παγκόσμιες αγορές ΥΦΑ με έμφαση στην Τουρκία, στο Πακιστάν, στην Ινδία, στο Βιετνάμ, και πάνω απ’ όλους στην Κίνα. Ηδη το 2021 το 52% των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου και το 30% των εξαγωγών Φ.Α. εξάγονταν εκτός Ε.Ε.

δ) Την επιτάχυνση από τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα και τις άλλες BRIC της απο-δολαριοποίησης του διεθνούς εμπορίου υπέρ του χρυσού, των πολύτιμων μετάλλων και των εθνικών τους νομισμάτων, δημιουργώντας παράλληλα λειτουργικά συστήματα εναλλακτικών πληρωμών που θα παρακάμπτουν το SWIFT θωρακίζοντας στο μέτρο του δυνατού τα διεθνή συναλλαγματικά τους αποθέματα.

Αν η Ρωσία «οπλοποίησε» (weaponized) τις εξαγωγές Φ.Α. της προς την Ε.Ε., οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. «οπλοποιούν» την επιρροή τους επί των χρηματαγορών και των διεθνών εμπορικών και συναλλαγματικών ροών για να προκαλέσουν συνθήκες ασφυξίας στη ρωσική οικονομία και να μπλοκάρουν την πρόσβασή της σε πάνω από 300 δισ. συναλλαγματικά αποθέματα. Αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο από την Κίνα.

Ασχέτως του τι θα γίνει με το νόμισμα πληρωμής των συμβολαίων spot της Ρωσίας προς την Ε.Ε., η εμπιστοσύνη μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων της Gazprom φαίνεται να έχει κλονιστεί.

Η Ρωσία σκόπιμα μεταξύ Οκτωβρίου 2021 – Φεβρουαρίου 2022 μείωσε τις ροές της προς την Ε.Ε. σε ποσοστά 25%-37% σε σχέση με την ίδια περυσινή περίοδο, αρνούμενη να προσφέρει μέσω δημοπρασιών στις αγορές spot επιπρόσθετες ποσότητες Φ.Α. και να γεμίσει τις αποθήκες Φ.Α. που ελέγχει εντός της Ε.Ε.

Ελλείψει άλλων εναλλακτικών, τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη άρχισαν να αντλούν Φ.Α. από τους αποθηκευτικούς τους χώρους, συμβάλλοντας στην περαιτέρω μείωση της ρευστότητας που μόνο μερικώς ισοσκελίστηκαν από τις ραγδαίες εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) κατά την ίδια περίοδο.

Ως αποτέλεσμα, οι τιμές εκτινάχτηκαν πριν από το ξέσπασμα του πολέμου σε επίπεδα ακόμη και 10πλάσια εκείνων που ίσχυσαν στις ΗΠΑ ή διπλάσια εκείνων που ίσχυσαν στις spot ασιατικές αγορές.

Εάν δεν είχε βοηθήσει ο ήπιος χειμώνας και οι αθρόες εισαγωγές ΥΦΑ (που κατά τα 2/3 ήρθαν από τις ΗΠΑ μέσω ανακατευθύνσεων φορτίων), το πιθανότερο είναι ότι η πληρότητα των αποθηκευτικών δομών Φ.Α. της Ε.Ε. θα βρισκόταν πολύ κοντά στο μηδέν αυτή τη στιγμή και όχι στο 25%.

Η αύξηση των αμερικανικών εισαγωγών ΥΦΑ θα αποτελέσει σημαντικό μέρος της λύσης μεσοπρόθεσμα, αλλά δεν θα αποτελέσει πανάκεια. Τα 15 δισ. κ.μ. των επιπρόσθετων ροών αμερικανικού ΥΦΑ στην Ε.Ε., εάν έρθουν μέσα στο 2022, δεν μπορούν να καλύψουν ούτε καν τα 25-30 δισ. κ.μ. που θα χρειαστούμε –πάνω από όσα χρειαστήκαμε την περυσινή περίοδο– για να γεμίσουμε τις αποθήκες Φ.Α. της Ευρώπης σε επίπεδα 90% έως την 1η/11/2022.

Τα επιπρόσθετα 50 δισ. κ.μ. που αναφέρθηκαν ως στόχος στην ανακοίνωση της Επιτροπής έως το 2030 αποτελούν σε αυτήν τη φάση ευχολόγιο, εάν δεν δεσμευθούν στο πλαίσιο μακροπρόθεσμων συμβολαίων συγκεκριμένης διάρκειας και συγκεκριμένης φόρμουλας τιμολόγησης που θα βασίζεται στο αμερικανικό σημείο αναφοράς HenryHub. Οι αγορές θα μπορέσουν μετά το 2025/2026 να φέρουν στην Ε.Ε. ουσιαστικές εναλλακτικές προς το ρωσικό αέριο, αλλά το ερώτημα είναι με τι κόστος;

Και έως τότε πώς ακριβώς θα καλυφθεί το κενό της τροφοδοσίας εάν τελικά υπάρξει διακοπή στις ρωσικές εξαγωγές Φ.Α. χωρίς μαζική επιστροφή στον λιγνίτη και στα πυρηνικά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την οπισθοδρόμηση της ενεργειακής μας μετάβασης; Οι λύσεις του βιομεθανίου και του Η2 που αναφέρονται στο σχέδιο RePowerEU είναι πολύ φιλόδοξες και πολύ μακροπρόθεσμες για να μας βοηθήσουν στην επίλυση των άμεσων προβλημάτων των επομένων ετών.

Η λύση του ευρωπαϊκού ενεργειακού «προβλήματος» διέρχεται μέσα από την επιβολή πανευρωπαϊκού πλαφόν στις τιμές σε περιόδους ανάλογων κρίσεων, τη συγκρότηση ευρωπαϊκού ολιγοψώνιου για κοινές αγορές, τη δημιουργία κοινών στρατηγικών αποθεμάτων Φ.Α., και τη ρευστότητα που θα έδινε ένα ενεργειακό RRF ή ένα ενεργειακό ευρωομόλογο.

Χρειάζεται εν κατακλείδι να καταλάβουμε ότι η ενεργειακή ολοκλήρωση της Ε.Ε. συμβαδίζει με την οικονομική και ενισχύει την πολιτική. Ας ελπίσουμε ότι ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος θα κάνει για την ενεργειακή ολοκλήρωση της Ε.Ε. ό,τι έκανε για το ευρώ η κρίση χρέους της προηγούμενης δεκαετίας.

* Ο κ. Θεόδωρος Τσακίρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News