Η συνεργασία σε αντίξοες συνθήκες

Οι Ελληνες δεν συνεργαζόμαστε συστηματικά και μακροπρόθεσμα. Αυτό λέει η κοινή εμπειρία καθώς και πολλές μελέτες κοινωνιολόγων και οικονομολόγων.

Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν λίγα μέλη και δεν έχουν βελτιώσει το εισόδημα των παραγωγών, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στα όμορφα μέρη της ενδοχώρας οι κάτοικοι δεν συνεργάζονται για να υπάρχουν αξιοθέατα και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και έτσι δεν έχουν δημιουργηθεί ελκυστικοί προορισμοί για επισκέπτες που θα φέρνουν σταθερό εισόδημα. Στις παραλιακές περιοχές ανταγωνιζόμαστε σε αυθαίρετες κατασκευές και ρύπανση. Το διεθνές branding των ελληνικών τροφίμων είναι σχεδόν ανύπαρκτο γιατί οι επιχειρήσεις είναι πολύ μικρές για να προβάλλουν η καθεμία το δικό της όνομα, ενώ δεν υπάρχει σοβαρή προσπάθεια για να χτίσουν συλλογική ταυτότητα – σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη Γαλλία και στην Ιταλία.

Υπάρχουν πολλές ερμηνείες γι’ αυτή την κατάσταση: μακραίωνες πολιτισμικές καταβολές, αδύναμο κράτος που δεν μπορεί να επιβάλει κανόνες, πελατειακές σχέσεις και διαφθορά, έλλειψη μεγάλων επιχειρήσεων που θα οργανώσουν τον κλάδο τους.

Υπάρχουν όμως μερικές φωτεινές εξαιρέσεις. Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές για να δημιουργήσουμε περισσότερες περιπτώσεις επιτυχημένης συνεργασίας; Σε αυτό απαντά η Κίρα Γκάρτζου-Κατσουγιάννη στη διδακτορική διατριβή της «Cooperation Against the Odds» (London School of Economics, 2020). Είναι σημαντικό κείμενο πολιτικής οικονομίας, που αξίζει να το διαβάσει ολόκληρο όποιος ενδιαφέρεται για τις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας μας.

Η συνεργασία μπορεί να χτιστεί μέσα σε αντίξοες συνθήκες μόνο όταν εγκατασταθεί και δράσει μέσα στην τοπική κοινωνία ένας ή περισσότεροι «αναμορφωτές θεσμών» (institutional entrepreneurs). Αυτοί θα διερευνήσουν και θα δοκιμάσουν νέους τρόπους συνεργατικής παραγωγής πλούτου, θα επενδύσουν χρόνο και χρήμα, θα πείσουν κόσμο, θα φέρουν πόρους και διασυνδέσεις με τον έξω κόσμο, θα οργανώσουν κυρώσεις για τους παραβάτες.

Στη Σαντορίνη ο Γιάννης Μπουτάρης πριν από 35 χρόνια έστησε οινοποιείο και κατόρθωσε να αλλάξει τους κανόνες του τρύγου (π.χ. να γίνεται τον Αύγουστο) αφού κατέκτησε την εμπιστοσύνη μερικών παραγωγών παρά τις αρχικές αντιδράσεις του συνεταιρισμού. Πρωτοστάτησε για να στηθεί διεπαγγελματική οργάνωση, που μεταξύ άλλων έδινε συμβουλές στους καλλιεργητές και καθιέρωσε πρότυπα ποιότητας. Αργότερα έγιναν κι άλλα οινοποιεία από οινολόγους που είχε φέρει μαζί του (Χατζηδάκης, Παρασκευόπουλος). Αποτέλεσμα αυτών και πολλών άλλων ενεργειών, και από πλευράς του συνεταιρισμού, είναι ότι τα κρασιά της Σαντορίνης έχουν καταξιωθεί διεθνώς και οι καλλιεργητές πληρώνονται 3 ευρώ το κιλό έναντι 0,5 σε άλλες περιοχές με εξίσου καλό κλίμα και χώμα και μακραίωνη παράδοση (Λήμνος).

Στη Χίο, ο Γιάννης Μανδάλας, που προσλήφθηκε στον Συνεταιρισμό Μαστιχοπαραγωγών για να τον αναδιοργανώσει, σκέφτηκε ότι χρειάζονται μερικές γρήγορες επιτυχίες που θα δείξουν στα μέλη ότι υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες. Με την υποστήριξη του προέδρου έφτιαξε το πρώτο Mastiha Shop, που πέτυχε αμέσως, κι αυτό του έδωσε αέρα για να κάνει όλες τις επόμενες κινήσεις. Αντίθετα, στον κρόκο Κοζάνης δεν έχει υπάρξει ακόμα αυτός ο επίμονος entrepreneur που θα αξιοποιήσει τις δυνατότητες της καλλιέργειας αυτής.

Παρόμοιες ιστορίες εξηγούν γιατί υπάρχει αξιόλογος εναλλακτικός τουρισμός στο Νυμφαίο και όχι στα Αμπελάκια, και πώς πρώτος ο Bläuel οργάνωσε τους ελαιοπαραγωγούς στη Λακωνία για βιολογική καλλιέργεια.

Δεν υπάρχει απλή συνταγή επιτυχίας σε αυτά. Κάθε τόπος και κάθε κλάδος έχει τα δικά του εμπόδια και τις δικές του δυνατότητες. Υπάρχουν όμως αναλυτικά εργαλεία και τεχνικές δράσης που οι επίμονοι αναμορφωτές μπορούν να μελετήσουν, να επιλέξουν και να συνθέσουν κατά περίπτωση. Ελπίζω να δούμε πολλές τέτοιες προσπάθειες στο κοντινό μέλλον, γιατί η «ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς» χρειάζεται και τους μικρούς παραγωγούς.

* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Καθημερινή της Κυριακής. 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News