Κλιματική αλλαγή και ο κίνδυνος του προστατευτισμού

Η Κομισιόν επέλεξε την επέτειο της πτώσης της Βαστίλης, στις 14 Ιουλίου, για να προτείνει σαρωτικά μέτρα κατά της κλιματικής αλλαγής. Το σχέδιο τιτλοφορείται «Fit for 55» και δεν έχει βέβαια σχέση με προγράμματα σωματικής υγείας για μεσήλικες… Αποσκοπεί στην μείωση των εκπομπών άνθρακα της ΕΕ το 2030 κατά τουλάχιστον 55% σε σχέση με το 1990, ετσι ώστε η Ευρώπη να γίνει το 2050 η πρώτη ήπειρος με ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα. Η κλιματική αλλαγή είναι ο τομέας που ο συντονισμός των δράσεων είναι κατ’ εξοχήν ορθός. Οι περιορισμοί των εκπομπών άνθρακα που θα εφάρμοζαν οι χώρες μεμονωμένα θα μπορούσαν εύκολα να εξουδετερωθούν απο την χαλαρή στάση άλλων χωρών.

Η προσοχή εστιάστηκε μάλλον στην προτεινόμενη απαγόρευση πωλήσεων αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσεως μετά το 2035. Όμως το πακέτο περιλαμβάνει μέτρα που, αν εγκριθούν απο τις χώρες μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα επιδράσουν καταλυτικά σε πολλές άλλες πτυχές της οικονομικής ζωής. Θα επιφέρουν αναπόφευκτα αύξηση των ναύλων στις οδικές, αεροπορικές και θαλάσσιες μεταφορές, αλλά και του κόστους της θέρμανσης των κτιρίων, καθώς οι τομείς αυτοί θα υπαχθούν στους μηχανισμούς περιορισμού των εκπομπών άνθρακα της ΕΕ. Περιλαμβάνει επίσης «δασμούς άνθρακα» στις εισαγωγές απο χώρες με χαλαρούς περιορισμούς στις εκπομπές ρύπων.

Η αύξηση των τιμών στις δραστηριότητες με υψηλό αποτύπωμα άνθρακα είναι «μονόδρομος» για την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων αν η μείωση των εκπομπών είναι πραγματικά επιθυμητή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους:

• Με την θέσπιση ενός παγκόσμιου φόρου άνθρακα, που θεωρείται η αποτελεσματικότερη επιλογή, σαν ένα τέλος που επιβάλεται ανάλογα με τις εκπομπές CO₂ των οικονομικών δραστηριοτήτων.
• Με την θέσπιση ανώτατων ορίων εκπομπών στις πιο ρυπογόνες δραστηριότητες και την επιβολή της υποχρέωσης αγοράς «δικαιωμάτων ρύπων» στις επιχειρήσεις που υπερβαίνουν τα όρια. Το κόστος που υφίστανται οι επιχειρήσεις μετακυλίεται στις τιμές, ευνοώντας την μείωση των ρυπογόνων δραστηριοτήτων.

Η πολιτική της ΕΕ βασίζεται, απο το 2005, κυρίως στον δεύτερο μηχανισμό, που αποτελείται απο το «Ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών άνθρακα» (EU Emissions Trading System—EU ETS). Ορισμένες χώρες επιβάλλουν επίσης φόρους άνθρακα, που όμως έχουν περιορισμένη εμβέλια τόσο στην Ευρώπη όσο και διεθνώς.

Η πιο αμφισβητούμενη διεθνώς πρόταση της Κομισιόν αφορά τον αποκαλούμενο «μηχανισμό διασυνοριακής προσαρμογής άνθρακα» (Carbon Border Adjustment Mechanism—CBAM) που θα επιβάλλει δασμούς σε εισαγωγές προϊόντων με αποτύπωμα άνθρακα άνω των ευρωπαϊκών προτύπων. Στόχος είναι η αποφυγή των «διαρροών άνθρακα» όταν επιχειρήσεις μεταφέρουν την παραγωγή τους σε χώρες με χαλαρούς περιορισμούς ώστε να αποφεύγουν την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών άνθρακα. Για να μετριάζεται το αντικίνητρο αυτό οι επιχειρήσεις σε πολλούς ρυπογόνους κλάδους, συμπεριλαμβανομένων των αερομεταφορών, επιχορηγούνται με δωρεάν δικαιώματα εκπομπών άνθρακα, που ωστόσο μειώνονται διαχρονικά.

H Κομισιόν προτείνει την σταδιακή κατάργηση των χορηγούμενων δικαιωμάτων στους ευρωπαίους παραγωγούς που θα αντικατασταθούν από την υποχρέωση αγοράς δικαιωμάτων για τα εισαγόμενα προϊόντα (αρχικά στους κλάδους λιπασμάτων, τσιμεντοβιομηχανίας, χαλυβουργίας και αλουμινίου). Ο υπολογισμός θα γίνεται με βάση εκτιμήσεις του αποτυπώματος άνθρακα στην παραγωγή αυτών των προϊόντων σε τρίτες χώρες. Οι εξαγωγείς προς την ΕΕ θα υποχρεούνται να παρέχουν τα απαραίτητα δεδομένα σε ειδικό οργανισμό που θα συσταθεί για τον σκοπό αυτό. Στην ουσία το μέτρο συνίσταται στην εφαρμογή «δασμών άνθρακα» στις εισαγωγές απο χώρες με χαλαρότερους περιορισμούς στις εκπομπές άνθρακα.

Ο στόχος είναι να δημιουργηθούν κίνητρα ώστε οι χώρες αυτές να εντείνουν τους περιορισμούς των εκπομπών άνθρακα, ευθυγραμιζόμενες με τα πρότυπα της ΕΕ. Η πρόθεση είναι θεωρητικά σωστή, ωστόσο θα λειτουργήσει σαν μέτρο εμπορικού προστατευτισμού. Θα επηρεάσει αρνητικά τις εξαγωγές των αναπτυσσόμενων χωρών ενώ θα δημιουργήσει εμπόδια στις εξαγωγές προς την ΕΕ μικρότερων επιχειρήσεων που θα δυσκολευτούν να εφαρμόσουν τις γραφειοκρατικές ρυθμίσεις για παροχή δεδομένων αποτυπώματος άνθρακα. Μελέτη των Ηνωμένων Εθνών εκτιμά οτι η εφαρμογή των «δασμών άνθρακα» θα αυξήσει οριακά το ΑΕΠ των προηγμένων οικονομιών σε βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών. Ταυτόχρονα η μείωση των συνολικών εκπομπών άνθρακα θα είναι μόλις 0,1%.

Απο την άλλη πλευρά η κατάργηση της ελεύθερης χορήγησης δικαιωμάτων εκπομπών άνθρακα θα δημιουργήσει μειονέκτημα στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εξαγωγών στις χώρες με χαλαρούς περιορισμούς εκπομπών. Αυτό ενδέχεται να ενισχύσει τις ομάδες πίεσης για την διατήρηση, χωρίς σημαντικές μεταβολές, του ισχύοντος καθεστώτος. Θα δημιουργηθεί ετσι ο κίνδυνος η επιβολή δασμών άνθρακα να θεωρηθεί καθαρά προστατευτικού χαρακτήρα, οδηγώντας σε αντισταθμιστικά δασμολογικά μέτρα από τρίτες χώρες, αντί για μείωση του αποτυπώματος άνθρακα των εξαγωγών τους. Η εντύπωση αυτή μπορεί να ενισχυθεί απο την σχεδιαζόμενη απορρόφηση των εσόδων του CBAM απο τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την εξόφληση μέρους του χρέους του ταμείου ανάκαμψης. Θα ήταν πιο ενδεδειγμένο, τόσο για την ανάπτυξη όσο και για την κλιματική αλλαγή, οι πόροι που θα αντληθούν να διατεθούν στις αδύναμες αναπτυσσόμενες χώρες για να διευκολυνθεί η μετάβαση σε καθαρότερες τεχνολογίες στους τομείς στόχευσης των δασμών άνθρακα.

Ο Αριστομένης Βαρουδάκης είναι Οικονομολόγος, Πρώην Καθηγητής Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, πρώην ανώτερο στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Ο.Ο.Σ.Α

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News