Ο απαραίτητος Keynes
Tα προβλήματα που ανέκυψαν μόλις κατέρρευσε η Lehman Brothers βρήκαν σε μεγάλο βαθμό απροετοίμαστες τις οικονομικές θεωρίες να ερμηνεύσουν, ακόμη περισσότερο να έχουν προβλέψει εκ των προτέρων, την σοβαρή διαταραχή της παγκόσμιας οικονομίας και τη διασάλευση της συστημικής τάξης. Επιστρατεύθηκαν οι ιδέες των μεγάλων οικονομολόγων του παρελθόντος, προκειμένου να αναζητηθούν τα αίτια της χρηματοπιστωτικής ασφυξίας που διαχύθηκε ακαριαία στην πραγματική οικονομία. Άρχισαν έτσι να πληθαίνουν οι αναφορές σε ξεχασμένες από καιρό κρίσεις, καθώς και σε παλαιότερα κείμενα οικονομολόγων που βρίσκονταν για πολλά χρόνια στην αφάνεια, προκειμένου να εξηγηθεί αυτό που συνέβαινε.
Ένας από αυτούς, για πολλούς ο κορυφαίος του 20ου αιώνα, ήταν ο John Maynard Keynes, που πέθανε σαν σήμερα πριν από 75 χρόνια. Σύμφωνα με τη θεωρία του Keynes – όπως εξηγούν οι Nouriel Roubini και Stephen Mihm στο βιβλίο τους Η οικονομία της κρίσης – η μείωση της συνολικής ζήτησης δημιουργεί έναν αυτοεκπληρούμενο κύκλο, καθώς η οικονομία μπαίνει σε ισορροπία υποαπασχόλησης και η ζήτηση πέφτει κάτω από τη συνολική προσφορά αγαθών, οι εταιρίες αναγκάζονται να περικόψουν τις τιμές και αυτός ο αποπληθωρισμός τιμών οδηγεί σε περαιτέρω πτώση στα κέρδη και τη ρευστότητα. Η διαδικασία αυτή καθοδηγείται τόσο από την καρδιά όσο και από το μυαλό, όπως συνειδητοποίησε ο Keynes: σε μια κατάρρευση όπως η Μεγάλη Ύφεση, το “ζωώδες ένστικτο” (animal spirit) του καπιταλισμού, η “αυθόρμητη τάση για δράση παρά για αδράνεια”, θα έσβηνε, ακόμα κι αν υπήρχε πιθανότητα κέρδους. Ο Keynes αναγνώριζε ότι η οικονομική απόφαση είναι παρορμητική και εξαρτάται από γεγονότα αβέβαια και απρόοπτα.
Στη μνήμη του μεγάλου Βρετανού οικονομολόγου, παρατίθενται ακολούθως μερικά αποσπάσματα από το πολύτιμο έργο του, όπως αναφέρονται στο βιβλίο μου Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη. Η Ελληνική Οικονομική Κατάθλιψη.
«Ο μεγάλος οικονομολόγος πρέπει να διαθέτει σπάνιο συνδυασμό χαρισμάτων. Πρέπει – ως έναν βαθμό – να είναι μαθηματικός, ιστορικός, πολιτικός, φιλόσοφος […] να συλλαμβάνει το ειδικό μέσα απ’ το γενικό και να προσεγγίζει το αφηρημένο και το συγκεκριμένο μαζί, στην ίδια διαδρομή της σκέψης». Τονίζοντας τη διασύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, ο Keynes συνεχίζει: «Πρέπει να μελετά το παρόν υπό το φως του παρελθόντος για τους σκοπούς του μέλλοντος. Πρέπει να αφήνει το βλέμμα του να περιπλανηθεί σε κάθε κομμάτι της ανθρώπινης φύσης ή των ανθρώπινων θεσμών».
Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο ίδιος στον επίλογο της Γενικής Θεωρίας: «Οι ιδέες των οικονομολόγων και των πολιτικών φιλοσόφων, τόσο όταν είναι ορθές όσο και όταν είναι εσφαλμένες, ασκούν ισχυρότερη επίδραση από ό,τι συνήθως πιστεύεται. Πραγματικά, ο κόσμος κυβερνάται από αυτές. Πρακτικοί άνθρωποι που θεωρούν ότι δεν υφίστανται οποιαδήποτε πνευματική επιρροή, συνήθως, είναι οι δούλοι κάποιου μακαρίτη οικονομολόγου. Παράφρονες στην εξουσία, που ακούν φωνές να τους καλούν, αποκρυσταλλώνουν την τρέλα τους από κάποιον πανεπιστημιακό γραφιά παρελθόντων ετών. Είμαι βέβαιος ότι η ισχύς των επενδεδυμένων συμφερόντων μεγαλοποιείται υπερβολικά σε σύγκριση με τη βαθμιαία επιβολή των ιδεών.»
Στη δεκαετία του 1930, ο Keynes έγραφε για τα δύο αντίθετα λάθη της απαισιοδοξίας: «Tα καταστροφικά λάθη που έχουμε κάνει μας τυφλώνουν ως προς το τι συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια – ως προς το ποια είναι η σωστή ερμηνεία της φοράς των πραγμάτων. […] και τα δύο αντίθετα λάθη της απαισιοδοξίας, που ξεσηκώνουν σήμερα τόσο σάλο παντού στον κόσμο, θα καταφανούν πριν κλείσει η εποχή μας: και η απαισιοδοξία των επαναστατών που πιστεύουν ότι μόνο η βίαιη αλλαγή μπορεί να μας σώσει και τίποτε άλλο, και η απαισιοδοξία των αντιδραστικών που θεωρούν την ισορροπία της οικονομικής και κοινωνικής μας ζωής τόσο ασταθή που να μην πρέπει να διακινδυνεύσουμε κανέναν πειραματισμό.»
Συμπερασματικά, εν μέσω της “ριζικής αβεβαιότητας” που διέπει την κεϋνσιανή θεωρία, το μόνο βέβαιον είναι ότι – μέχρι και σήμερα – «το θεμελιώδες πρόβλημα της ανθρώπινης φυλής είναι να βρεθεί ένα κοινωνικό σύστημα ηθικά και οικονομικά αποτελεσματικό.» (John Maynard Keynes, The Essential Keynes, Ηνωμένο Βασίλειο: Penguin Classics 2015, σ. 76)
Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (ΙΦΕ) του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και αναλυτής διεθνών αγορών. Το βιβλίο του «Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη. Η Ελληνική Οικονομική Κατάθλιψη» (Πρόλογος: Γιάννης Στουρνάρας), κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι.Σιδέρης (δεύτερη επιμελημένη ανατύπωση, Νοέμβριος 2020).
Ακολουθήστε το Money Review στο Google News
