Γιατί ζούμε στον αιώνα των Τυράννων

Στις αρχές του ‘90 ήμουν ανταποκριτής της Wall Street Journal στην Ευρώπη. Για ορισμένα χρόνια ένιωθα ότι το μόνο που έκανα ήταν να καλύπτω θετικές ειδήσεις: Το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, η ανεξαρτησία της Ουκρανίας, η επανένωση της Γερμανίας, η επέκταση της δημοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη, η αποφυλάκιση του Μαντέλα, το τέλος του απαρτχάιντ, η ειρηνευτική διαδικασία του Όσλο. 

Τώρα έχω εμμονή με εκείνα τα χρόνια, επειδή οι καλές στιγμές δεν κράτησαν για πολύ. Η ιστορία επιστρέφει στη βαρβαρότητα. Έχουμε έναν αυταρχικό άνδρα στη Ρωσία, ο οποίος εισβάλλει στον γείτονά του. Μια ολοένα και πιο αυταρχική Κίνα, η οποία διεξάγει γενοκτονία στον λαό της και απειλεί την Ταϊβάν. Κυβερνοεπιθέσεις που υπονομεύουν την παγκόσμια τάξη. Τη δημοκρατία σε υποχώρηση παγκοσμίως. Τραμπούκους λαϊκιστές σε όλη τη Δύση, οι οποίοι υπονομεύουν τα έθνη εκ των έσω. 

Τι συνέβη; Γιατί δεν υλοποιήθηκαν οι ελπίδες της δεκαετίας του ‘90; Ποιος είναι ο βασικός παράγοντας, ο οποίος έχει καταστήσει τον 21ο αιώνα τόσο οπισθοδρομικό; Γιατί οι άνθρωποι απορρίπτουν τον φιλελευθερισμό; Ποια είναι η ρίζα αυτού του σκοτεινού αιώνα; 

Επιτρέψτε μου να δώσω μια εξήγηση. Ο φιλελευθερισμός είναι ένας τρόπος ζωής, ο οποίος βασίζεται στο σεβασμό της αξιοπρέπειας κάθε ατόμου. Μια φιλελεύθερη τάξη, αναφέρει ο John Stuart Mill, είναι αυτή στην οποία οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να διεξάγουν «πειράματα στη ζωή», ώστε να καταλήξει σε μια «μεγάλη ποικιλία διαφορετικών χαρακτήρων». Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να ζεις. Οι φιλελεύθεροι τιμούν την ελευθερία, την προσωπική ανάπτυξη και τη διαφορετικότητα. 

Πολλοί από τους ιδρυτές της Αμερικής υποστήριζαν ένθερμα τη φιλελεύθερη δημοκρατία -ως ένα σημείο. Είχαν βαθύ σεβασμό για την ατομική αρετή, αλλά και τα προσωπικά ελαττώματα. Ο Samuel Adams έλεγε τα εξής: «Οι φιλοδοξίες και ο πόθος για εξουσία… είναι τα κυρίαρχα πάθη στα στήθη των περισσότερων ανδρών». Ο Patrick Henry παραδεχόταν ότι ένιωθε τρόμο όταν συλλογιζόταν την «εξαθλίωση της ανθρώπινης φύσης». 

Οι ιδρυτές της Αμερικής γνώριζαν ότι οι πλειοψηφίες καθοδηγούνται εύκολα από φιλόδοξους δημαγωγούς. Έτσι έχτισαν ένα σύστημα, το οποίο σεβόταν τη λαϊκή γνώμη και τον κανόνα της πλειοψηφίας, αλλά είχε και προστατευτικά κιγκλιδώματα, προκειμένου να ελέγχεται το λαϊκό πάθος και οι προκαταλήψεις. Τα εγκλήματα της άρχουσας τάξης είναι πλέον γνωστά. Συμφώνησε με την ύπαρξη της δουλείας και παράτεινε αυτόν τον θεσμό για σχεδόν ακόμη έναν αιώνα. Τα πρώιμα δημοκρατικά συστήματα δικαίωσαν μόνο ένα μικρό μερίδιο των Αμερικανών. Αλλά η ιδιοφυΐα του Συντάγματος των ΗΠΑ ήταν η προσπάθειά του να κινηθεί προς τη δημοκρατία, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσε να αποτρέψει τις αδικαιολόγητες συγκεντρώσεις εξουσίας. Οι ιδρυτές μοίρασαν την εξουσία. Έφτιαξαν μια σειρά από μηχανισμούς ελέγχους, ώστε οι δημαγωγοί και οι λαϊκιστές να μην σαρώνουν ό,τι βρουν. 

Ενώ το Σύνταγμα προστάτευε από την κατάχρηση της εξουσίας, οι ιδρυτές αναγνώρισαν ότι ένα σύνολο πολιτικών πρακτικών θα ήταν αυτό, το οποίο θα διαμορφώσει τους ανθρώπους, ώστε να είναι αυτοδιοικούμενοι πολίτες: Οι εκκλησίες προορίζονταν να διδάσκουν την αρετή. Οι ηγέτες έπρεπε να λάβουν κλασική εκπαίδευση, ώστε να κατανοήσουν την ανθρώπινη αρετή και την ανθρώπινη κακία. Οι καθημερινοί πολίτες έπρεπε να ζουν ως αγρότες, ώστε να μάθουν να επιβιώνουν απλά και να εργάζονται σκληρά. Οι ενώσεις πολιτών και η τοπική αυτοδιοίκηση έπρεπε να καθορίσουν τους κανόνες των δημόσιων υπηρεσιών. Δημιουργήθηκαν πατριωτικές εκδηλώσεις για να εγκαθιδρύσουν την κοινή αγάπη για την πατρίδα. Οι εφημερίδες ήταν (περισσότερο στη θεωρία, παρά στην πράξη ) αρμόδιες για να συγκροτήσουν έναν καλά ενημερωμένο πολίτη. Οι κανόνες εθιμοτυπίας και οι δημοκρατικοί τρόποι υιοθετήθηκαν για να ενθαρρύνουν την κοινωνική ισότητα. 

Σκεφτείτε το σαν μία φάρμα. Το να φυτεύουμε τους σπόρους είναι σαν να εγκαθιδρύουμε μια δημοκρατία. Αλλά για να λειτουργήσει η δημοκρατία, πρέπει να καλλιεργήσουμε και να καταστήσουμε γόνιμο το έδαφος, να υψώσουμε φράχτες, να μαζέψουμε τα αγριόχορτα, να κλαδέψουμε τα δέντρα. Οι ιδρυτές γνώριζαν ότι η δημοκρατία δεν αποτελεί μια φυσική διαδικασία. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να λειτουργήσει.. 

Για ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας τους, οι Αμερικανοί ήταν πρόθυμοι να ευημερούν πίσω από την ασφάλεια των ωκεανών. Αλλά αφού παρασύρθηκαν σε δύο παγκόσμιους πολέμους, η νέα γενιά Αμερικανών συνειδητοποίησε ότι η παλιά συμπεριφορά δεν λειτουργούσε πια. Και η Αμερική, ακολουθώντας την ηγεσία του Φράνκλιν Ρούσβελτ και του Χάρι Τρούμαν, θα έπρεπε να βοηθήσει στην οικοδόμηση μιας φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, ώστε να παραμείνει ασφαλής. 

Η μεταπολεμική γενιά έμοιαζε λίγο με την ιδρυτική γενιά. Οι ηγέτες υπερασπίζονταν τη δημοκρατία, αλλά δεν είχαν αυταπάτες για την εξαχρείωση των ανθρώπινων όντων. Κατανοούσαν ό,τι υπήρχε εδώ και χιλιάδες χρόνια: Πόλεμος, αυταρχισμός, εκμετάλλευση, μεγάλες δυνάμεις που συνθλίβουν τις μικρές -αυτά αποτελούσαν τη φυσική κατάσταση των ανθρώπινων κοινωνιών. 

Εάν η Αμερική έπρεπε να είναι ασφαλής, οι Αμερικανοί θα έπρεπε να φυτέψουν τους σπόρους της δημοκρατίας, αλλά και να κάνουν όλη τη δουλειά της καλλιέργειας, ώστε αυτοί οι σπόροι να μπορέσουν να ανθίσουν. Οι Αμερικανοί επέβλεψαν τη δημιουργία ειρηνικών δημοκρατιών στα ερείπια στρατιωτικών δικτατοριών στη Γερμανία και την Ιαπωνία. Χρηματοδότησαν το Σχέδιο Μάρσαλ. Βοήθησαν στη δημιουργία πολυεθνικών ιδρυμάτων, όπως το ΝΑΤΟ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η αμερικανική στρατιωτική δύναμη ήταν έτοιμη να απωθήσει τους λύκους, οι οποίοι απειλούσαν την παγκόσμια τάξη -μερικές φορές αποτελεσματικά, όπως στην Ευρώπη, αλλά πολλές φορές, όπως στο Βιετνάμ και το Ιράκ, απερίσκεπτα και αυτοκαταστροφικά. Η Αμερική υπερασπίστηκε τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τουλάχιστον όταν οι κομμουνιστές τα παραβίαζαν. 

Ακριβώς όπως οι ιδρυτές της Αμερικής κατάλαβαν ότι η δημοκρατία δεν είναι φυσική, η μεταπολεμική γενιά κατάλαβε ότι η ειρήνη δεν είναι φυσική -πρέπει να τύχει περιποίησης και να θωρακιστεί από τις αδυναμίες του ανθρώπινου πάθους και της απληστίας. Στις τελευταίες γενιές αυτή η άποψη περί ανθρώπινης φύσης έχει ξεθωριάσει. Επικράτησε αυτό που ονομάζεται Πολιτισμός του Ναρκισσισμού, με την αιτιολογία ότι τα ανθρώπινα όντα πρέπει να απελευθερωθούν από τους περιορισμούς. Η δημοκρατία και η παγκόσμια ειρήνη θεωρήθηκαν δεδομένα. 

Όπως το έθεσε ο Robert Kagan στο βιβλίο του «The Jungle Grows Back»: «Έχουμε ζήσει τόσο πολύ μέσα στη φούσκα της φιλελεύθερης τάξης που δεν μπορούμε να φανταστούμε κανένα άλλο είδος κόσμου. Πιστεύουμε ότι είναι φυσικό και φυσιολογικό, ακόμη και αναπόφευκτο». 

Εάν οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως καλοί, δεν χρειάζεται πλέον να καλλιεργούμε ενάρετους πολίτες. Οι δυτικοί σύμβουλοι, οι οποίοι εργάστηκαν στη Ρωσία στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, ασχολήθηκαν πολύ με τις ιδιωτικοποιήσεις και τις μεταρρυθμίσεις, αλλά ελάχιστα με το πώς θα αποτρέψουν τα άπληστα τέρατα να κλέψουν τη χώρα. Είχαν μια αφελή άποψη για την ανθρώπινη φύση. 

Ακόμη και στην Αμερική, οι θεσμοί που οι προηγούμενες γενιές πίστευαν ότι ήταν απαραίτητοι για τη διαμόρφωση ενός δημοκρατικού πολίτη, έχουν πλέον μαραθεί. Πολλές εκκλησίες και μέσα ενημέρωσης έχουν κομματικοποιηθεί. Η αγωγή του πολίτη έχει υποχωρήσει. Οι οργανώσεις της γειτονιάς έχουν συρρικνωθεί. Οι πατριωτικές εκδηλώσεις είναι εκτός μόδας. Τι συμβαίνει όταν δεν φροντίζετε τους σπόρους της δημοκρατίας; Χάος; Πόλεμος; Όχι, επιστρέφεις στην κανονικότητα. Ο 15ος, 16ος, 17ος και 18ος αιώνας ήταν οι «φυσιολογικοί». 

Μεγάλες χώρες, όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία, διοικούνται από άγριους ηγέτες με τεράστια δύναμη. Αυτό είναι φυσιολογικό. Οι μικρές αριστοκρατίες σε πολλά έθνη κατέχουν γιγαντιαία μερίδια του πλούτου. Αυτό είναι φυσιολογικό. Πολλοί άνθρωποι περιφρονούν τους ξένους και τους μετανάστες. Αυτό είναι φυσιολογικό. Τα διεθνή ζητήματα εμπίπτουν στον νόμο της ζούγκλας, όπου οι μεγάλες χώρες απειλούν τις μικρές. Με αυτόν τον τρόπο κύλησε το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Σε κανονικούς καιρούς, οι άνθρωποι λαχταρούν την εξουσία και ηγέτες, όπως ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ξεσηκώνονται για να την πάρουν. 

Ο Πούτιν έχει καθιερώσει μια πολιτική τάξη στη Ρωσία, αναβιώνοντας την ισχυρή κρατική παράδοση και συγκεντρώνοντας την εξουσία στα χέρια ενός ανθρώπου. Έχει καθιερώσει μια οικονομική τάξη, μέσω μεγάλων συμφωνιών με εταιρείες ολιγαρχών, με τον ίδιο ως τον απόλυτο διευθύνοντα σύμβουλο. Όπως γράφουν οι Fiona Hill και Clifford G. Gaddy στο βιβλίο τους, «Mr. Πούτιν», η διαφθορά είναι η κόλλα που συγκρατεί το σύστημα. Ο πλούτος όλων είναι σκόπιμα μολυσμένος, επομένως ο Πούτιν έχει τη δύναμη να κατηγορεί οποιονδήποτε για διαφθορά και να απομακρύνει οποιονδήποτε ανά πάσα στιγμή. 

Προσφέρει μια πολιτισμική τάξη. Αγκαλιάζει τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και τάσσεται κατά του μεταμοντέρνου αθεϊσμού της Δύσης. Πολλοί συντηρητικοί σε όλο τον κόσμο βλέπουν στην εξουσία του και στην υπεράσπιση των παραδοσιακών αξιών, τις δικές τους φιλοδοξίες. Οι δεξιοί ηγέτες -από τον Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες έως τη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία και τον Ροντρίγκο Ντουτέρτε στις Φιλιππίνες, μιλούν με θαυμασμό για τον Putin. 

Ο 21ος αιώνας έχει γίνει ένας σκοτεινός αιώνας, επειδή οι σπόροι της δημοκρατίας έχουν παραμεληθεί και ο αυταρχισμός βρίσκεται σε άνοδο. Ο  Putin, ο Xi Jinping  και άλλοι συντηρητικοί ασκούν κριτική στον φιλελευθερισμό, επικαλούμενοι τις αποτυχίες της φιλελεύθερης κοινωνίας. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους αυταρχικούς ηγέτες, έχουν την τεράστια δύναμη της σύγχρονης τεχνολογίας, προκειμένου να ελέγχουν τους πολίτες τους. 

«Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ρωσία από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είναι ότι το “μεγαλείο” που αναζητούν ο Putin και πολλοί Ρώσοι δεν μπορεί να επιτευχθεί σε έναν κόσμο που είναι ασφαλής και σταθερός», γράφει ο Kagan στο «The Jungle Grows Back». «Για να επιτύχει το “μεγαλείο” στην παγκόσμια σκηνή, η Ρωσία πρέπει να οδηγήσει τον κόσμο πίσω σε ένα παρελθόν, όπου ούτε οι Ρώσοι ούτε κανένας άλλος ένιωθαν ασφαλείς». 

Θα μπορέσουν οι φιλελεύθεροι του κόσμου να κρατήσουν μακριά τους λύκους και να διατηρήσουν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων, η οποία βασίζεται σε κανόνες; Ο Joe Biden και άλλοι έχουν κάνει μια εντυπωσιακή δουλειά για να συσπειρωθούν. Αλλά τα προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν από τα πάνω προς τα κάτω. Σήμερα, από αριστερά και δεξιά, εκατομμύρια Αμερικανοί βλέπουν τις προσπάθειες των ΗΠΑ στο εξωτερικό ως κάτι περισσότερο από ιμπεριαλισμό, ως «ατέρμονους πολέμους» και επιβολή κυριαρχίας. Δεν πιστεύουν στο μεταπολεμικό έργο. 

Το πραγματικό πρόβλημα βρίσκεται στους σπόρους της δημοκρατίας, στους θεσμούς που υποτίθεται ότι διαμορφώνουν έναν δημοκρατικό πολίτη. Για να αποκαταστήσουμε αυτούς τους σπόρους, πρέπει πρώτα να ξαναμάθουμε τη σοφία των ιδρυτών: Η δημοκρατία δεν είναι φυσική. Είναι ένα τεχνητό επίτευγμα που απαιτεί τεράστια δουλειά. Πρέπει να ενισχύσουμε τους θεσμούς που διδάσκουν τις δημοκρατικές δεξιότητες: Πώς να αξιολογούμε τα δεδομένα και να δεσμευόμαστε στην αλήθεια. Πώς να διορθώνουμε τις δικές μας κομματικές παρωπίδες. Πώς να σεβόμαστε τους ανθρώπους, με τους οποίους διαφωνούμε. Πώς να αποφεύγουμε την καταστροφολογία και τη συνωμοσία. Πώς να αποφεύγουμε τους δημαγωγούς. Πώς να δημιουργούμε σύνθετους συμβιβασμούς. 

Οι δημοκράτες δεν γεννιούνται. Γίνονται. Εάν ο 21ος αιώνας θέλει να γίνει πιο φωτεινός, πρέπει να γίνουμε πολύ καλύτεροι δημιουργοί. 

Copyright:
2021 The New York Times

Διαβάστε επίσης:

Ο ηγέτης που βρίσκεται στον έλεγχο του Πούτιν

Χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Ουκρανία, ο Πούτιν χτίζει νέες συμμαχίες

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News