Άποψη: Σχέδιο ανάκαμψης ή τεκμήριο ασάφειας;

Των Ολιβιέ Βαρδακούλια/ Θεοδότας Νάντσου*

Με την πανδημία να έχει καταφέρει ένα ιστορικά πρωτοφανές πλήγμα σε όλες σχεδόν τις οικονομίες του πλανήτη, της ελληνικής μη εξαιρουμένης, η κρατική παρέμβαση για την αναχαίτιση της ύφεσης ήταν αναμενόμενη και σίγουρα αναγκαία. Ήδη σε ολόκληρη την Ευρώπη έχουν ανακοινωθεί μεγάλα πακέτα δημοσιονομικής τόνωσης, τόσο στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ταμείου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (RRF), όσο και στο πλαίσιο καθαρά εθνικών πολιτικών.

Ταυτόχρονα, αποτελεί πλέον κοινό τόπο στη διεθνή και ευρωπαϊκή ατζέντα ότι οι δαπάνες για την ανάκαμψη από την οικονομική κρίση που έχει προκαλέσει η πανδημία, οφείλουν όχι μόνο να μετριάσουν τις άμεσες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, άλλα να το κάνουν με τρόπο που να  επιταχύνει τον απαραίτητο μετασχηματισμό του κυρίαρχου παραγωγικού μοντέλου προς την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Για την Ελλάδα, και άλλες χώρες της «περιφέρειας» της ΕΕ με περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο, η (πρωτοφανής ιστορικά) απόφαση δημιουργίας ενός αμοιβαίου ευρωπαϊκού μηχανισμού ανάκαμψης είναι καθοριστικής σημασίας. Μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (RRF), η Ελλάδα προβλέπεται να έχει να πρόσβαση σε 16,4 δισεκ. μεταβιβάσεων (σε αναλογία το 9% του ονομαστικού ΑΕΠ του 2019) και 12,6 δισεκ. δάνειων (με ευνοϊκούς ορούς), ώστε να χρηματοδοτηθούν επενδύσεις δημοσιονομικής τόνωσης της οικονομίας και μεταρρυθμίσεις που να εύνουν μια γρήγορη οικονομική ανάκαμψη. 

Μετά από μια δεκαετία λιτότητας και ένδειας επενδύσεων στην πραγματική οικονομία, μας δίνεται τώρα μια μοναδική ευκαιρία όχι μόνο για την επίτευξη της απαραίτητης άμεσης τόνωσης, αλλά και ως συμβολή στον μετασχηματισμό ενός αναπτυξιακού μοντέλου που δεν ήταν ποτέ οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο.

Με τα χρήματα να βρίσκονται πλέον «πάνω στο τραπέζι», η δημόσια συζήτηση οφείλει να στραφεί στο πώς θα δαπανηθούν οι διαθέσιμοι πόροι, με ποια κριτήρια, ποιες διαδικασίες, ποιους στόχους και σκοπιμότητα. Αυτά τα πρακτικά ερωτήματα είναι εκ των ων ουκ άνευ, ώστε να αποφύγουμε μια επανάληψη των παθογενειών των ΚΠΣ και ΕΣΠΑ μέσω των οποίων συχνά σπαταλήθηκαν ευρωπαϊκοί πόροι σε έργα και προγράμματα με περιορισμένη (αν όχι ανύπαρκτη) οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανταποδοτικότητα.

Σε αυτά ακριβώς τα πρακτικά ερωτήματα καλείται να απαντήσει το «εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας», το οποίο αποτελεί προαπαιτούμενο ώστε η Ελλάδα να έχει πρόσβαση στους πόρους του RRF.

Ωστόσο, το πολυαναμενόμενο εθνικό σχέδιο ανάκαμψης που ανακοινώθηκε πριν από λίγες ημέρες από το Υπουργείο Οικονομικών είναι ελλιπές: δόθηκε στη δημοσιότητα ένα κείμενο «στρατηγικών κατευθύνσεων», αλλά όχι το ίδιο το σχέδιο με τις προτεινόμενες προς την Κομισιόν παρεμβάσεις και την κατανομή του προϋπολογισμού. Δίνεται, δηλαδή, το περίβλημα, αλλά όχι το περιεχόμενο, καθιστώντας αδύνατο οποιονδήποτε σοβαρό δημόσιο διάλογο για την αξιοποίηση των πόρων του ταμείου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. 

Είναι σαφώς θετικό πως στον σκελετό εθνικού σχεδίου που δημοσιεύτηκε, φαίνεται να διατίθεται το 38% των πόρων σε επενδύσεις και δράσεις για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα (κάτι που αποτελεί ούτως η άλλως ευρωπαϊκό προαπαιτούμενο). Όπως ωστόσο λέει το ρητό, ο «διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες» και, πέραν των πολιτικών διακηρύξεων για «μετάβαση σε νέο ενεργειακό μοντέλο φιλικό στο περιβάλλον», «αειφόρο χρήση των πόρων, ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και διατήρηση της βιοποικιλότητας», το ουσιαστικό περιεχόμενο απουσιάζει.

Μια σειρά από σοβαρά ζητήματα προκαλούν έντονο προβληματισμό.

Πρώτον, ενώ ο σκελετός του σχεδίου αναφέρει τουλάχιστον σε ποιες γενικές κατηγορίες θα δαπανηθούν οι μεταβιβάσεις που αναλογούν στην Ελλάδα, το αντίστοιχο δεν ισχύει για το σκέλος των δάνειων. Με λίγα λόγια, αγνοούμε το πώς θα δαπανηθεί το 43% των χρήματων του RRF που θα «πέσουν» στην οικονομία, και το κατά πόσο θα συμβάλουν σε ουσιαστικούς στόχους μετασχηματισμού της οικονομίας προς μια βιώσιμη κατεύθυνση.  

Δεύτερον, πέραν της αναφοράς στο πώς «κουμπώνουν» οι γενικές κατευθύνσεις με τους ευρωπαϊκούς στόχους, τα κριτήρια με τα οποία επιλέγονται συγκεκριμένες παρεμβάσεις (έναντι άλλων) δεν είναι σαφή. Έτσι, δεν φαίνεται καθόλου εάν έχουν ληφθεί υπόψη ο αντίκτυπος των παρεμβάσεων στη δημιουργία θέσεων εργασίας, η αξία τους για την απαραίτητη περιβαλλοντική μετάβαση, ή το κατά πόσο οι επιλεγμένες επενδύσεις μεγιστοποιούν τη διάχυση του θετικού αντίκτυπου των δαπανών ανάκαμψης σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και όλες τις περιφέρειες της χώρας.   

Τρίτον, όπως γνωρίζουμε από πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνέδριου, ο τρόπος με τον οποίο, μέχρι σήμερα, ταξινομούνται οι δαπάνες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι εξαιρετικά προβληματικός (λεγομένη μεθοδολογία «rio marker»), καθώς ταξινομεί ως «φιλικές προς το κλίμα» δαπάνες οι οποίες δεν θα έπρεπε να κατηγοριοποιούνται ως τέτοιες. Ως εκ τούτου, το WWF έχει ζητήσει την εφαρμογή του νεοσύστατου εργαλείου ταξινόμησης βιώσιμων επενδύσεων της ΕΕ, εργαλείο το οποίο οριοθετεί ξεκάθαρα ποιες δαπάνες συμβάλουν ουσιαστικά στην επίτευξη των στόχων περιβαλλοντικής μετάβασης, και ποιες όχι. Εντούτοις, το σχέδιο που κατατέθηκε σε διαβούλευση αποφεύγει να ξεκαθαρίσει τα κριτήρια με τα οποία έχει ταξινομήσει το 38% των δαπανών που φαίνεται να προορίζονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς και το εάν εφαρμόζει την «αρχή του μη βλάπτειν» σε ό,τι αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του συνόλου των επενδύσεων που θα χρηματοδοτηθούν μέσω του ταμείου ανάκαμψης.   

Το πώς θα δαπανηθούν οι ευρωπαϊκοί πόροι για την ανάκαμψη της οικονομίας, η κατεύθυνση, και η επιτυχία του σχεδίου ανάκαμψης αφορά το σύνολο της κοινωνίας, και το μέλλον όλων μας. Καλούμε επομένως την κυβέρνηση να δημοσιεύσει το πλήρες περιεχόμενο του σχεδίου που κατέθεσε στην Κομισιόν, με σκοπό έναν ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο. Είναι άλλωστε δεδομένο πως η συμμετοχή όλων αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή οποιουδήποτε σχεδίου ανάκαμψης.

* Ο Ολιβιέ Βαρδακούλιας είναι οικονομολόγος / υπεύθυνος οικονομικών πολιτικών του WWF Ελλάς

Η Θεοδότα Νάντσου είναι επικεφαλής πολιτικής του WWF Ελλάς

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News