Πώς και γιατί οι πανδημίες αλλάζουν τις «σελίδες» της Ιστορίας

Έχει συμπληρωθεί ένας χρόνος αφότου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε τη νόσο Covid-19 πανδημία και η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με το τρίτο κύμα. Με περισσότερα από 118 εκατ. κρούσματα παγκοσμίως και πάνω από 2,7 εκατ. θανάτους, η διαδρομή μέχρι την άκρη του τούνελ διαφαίνεται δύσκολη, παρά το ισχυρό «όπλο» των εμβολίων.

Όταν ο ΠΟΥ, τον περασμένο Μάρτιο, έκανε λόγο για πανδημία, υπήρχαν περισσότερα από 118.000 καταγεγραμμένα κρούσματα σε 114 χώρες του κόσμου και πάνω από 4.000 θύματα. Ένα χρόνο αργότερα, ο αριθμός των μολύνσεων έχει αυξηθεί κατά 99.000%.

«Στις αρχές Ιανουαρίου γνωρίζαμε ότι επρόκειτο για πανδημία και το δηλώναμε δημοσίως», δηλώνει στο Euronews ο Μάικλ Μίνα, επίκουρος καθηγητής επιδημιολογίας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας Τ.Η. Chan του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. «Τη στιγμή που είδαμε ότι ο ιός εξαπλωνόταν σε ολόκληρη την Ανατολική Ασία, Νοτιανατολική Ασία και Μέση Ανατολή μόλις λίγες εβδομάδες μετά την ανακάλυψή του, θα έπρεπε να είχαμε διακηρύξει ότι επρόκειτο για έναν πανδημικό ιό», παραδέχθηκε ο δόκτωρ Μίνα.

Ο κορωνοϊός δεν αποτελεί την πρώτη πανδημία με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπη η ανθρωπότητα. Η πρώτη πανδημία του 21ου αιώνα ήταν η γρίπη Η1Ν1 από το 2009 έως το 2010. Κατά τον πρώτο χρόνο εμφάνισής της, ο ΠΟΥ εκτιμά ότι έχασαν τη ζωή τους μεταξύ 100.000 και 400.000 άνθρωποι.

Από τoν λοιμό των Αθηνών και τον Μαύρο Θάνατο, μέχρι τον ιό του AIDS, τον SARS και τον Covid-19, οι πανδημίες αφάνισαν μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλάζοντας μία για πάντα τη ροή της Ιστορίας.

– Λοιμός των Αθηνών: Εμφανίσθηκε στην πόλη-κράτος της Αθήνας το 430 π.Χ., κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου και ενώ η πόλη δεχόταν πολιορκία από τους Σπαρτιάτες. Μετά τη Λιβύη, Αιθιοπία και Αίγυπτος, η ασθένεια πρωτοεμφανίσθηκε στο λιμάνι του Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια είσοδο προμηθειών της πόλης. Περίπου τα δύο-τρίτα των Αθηναίων έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του λοιμού, ανάμεσα στους οποίους και ο ίδιος ο Περικλής. Η ασθένεια θεωρείται και ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στην ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες.

– Πανώλη των Αντωνίνων: Εμφανίσθηκε το 165 μ.Χ. και θεωρείται ως πρώιμη εμφάνιση της ευλογιάς που άρχισε με τους Ούννους. Οι Ούννοι τη μετέδωσαν στους Γερμανούς κι εκείνοι με τη σειρά τους στους κατοίκους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η πανούκλα διήρκεσε έως το 180 μ.Χ. Ένα από τα θύματά της θεωρείται και ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος.

– Πανούκλα του Ιουστινιανού: Πρωτοεμφανίσθηκε το 541 μ.Χ. στην Αίγυπτο και στη συνέχεια εξαπλώθηκε μέσω της Παλαιστίνης σε ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, πλήττοντας κυρίως την Κωνσταντινούπολη. Θεωρείται ως μια από τις μεγαλύτερες «πληγές» στην ιστορία, προκαλώντας τον θάνατο 25 εκατ. ανθρώπων ή σχεδόν το ένα-τρίτο του τότε παγκόσμιου πληθυσμού. Η πανδημία άλλαξε τον ρου της Ιστορίας, ανατρέποντας τα σχέδια του Ιουστινιανού για αναβίωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενώ η ατμόσφαιρα «αποκάλυψης» λόγω των νεκρών θεωρείται ότι συνέβαλε στην εξάπλωση του Χριστιανισμού.

– Μαύρος Θάνατος: Πρόκειται για το δεύτερο μεγάλο κύμα βουβωνικής πανώλης που ξέσπασε το 1350 μ.Χ. αφανίζοντας το ένα-τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο Μαύρος Θάνατος πιθανότατα εμφανίσθηκε πρώτα στην Ασία και μεταφέρθηκε στη Δύση μέσω των καραβανιών. Εμφανίσθηκε στη Σικελία το 1347 μ.Χ. και εξαπλώθηκε με ταχείς ρυθμούς και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο συνολικός ανθρώπινος απολογισμός της, υπολογίζεται σε 100 έως 200 εκατομμύρια νεκρούς στην Ευρώπη, στην Ασία και στη Βόρεια Αφρική. Μάλιστα εκτιμάται ότι μείωσε τότε τον παγκόσμιο πληθυσμό από 450 εκατομμύρια σε 350 – 375 εκατομμύρια. Οι μεγάλες απώλειες πληθυσμού οδήγησαν στην παρακμή της φεουδαρχίας και την αναδιοργάνωση των κοινωνιών με περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες για εργασία, μετά τον θάνατο τόσων ανθρώπων.

– Η πρώτη πανδημία χολέρας: Η πρώτη σε σειρά επτά πανδημιών χολέρας που ξέσπασαν μέσα στα επόμενα 150 χρόνια πρωτοεμφανίσθηκε το 1817. Το πρώτο κύμα άρχισε από τη Ρωσία, προκαλώντας τον θάνατο ενός εκατ. ανθρώπων. Η χολέρα μεταδιδόταν από μολυσμένο φαγητό και νερό, μολύνοντας τους Βρετανούς στρατιώτες που στη συνέχεια το μετέφεραν στην Ινδία. Λόγω της τότε έκτασης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, η χολέρα εξαπλώθηκε σε Ισπανία, Αφρική, Ινδονησία, Κίνα, Ιαπωνία, Ιταλία, Γερμανία και Αμερική, προκαλώντας το θάνατο 150.000 ανθρώπων. Οι πανδημίες χολέρας συνεχίσθηκαν, παρά την ανάπτυξη εμβολίου το 1885. 

Ο ΠΟΥ έχει χαρακτηρίσει τη χολέρα ως «ξεχασμένη πανδημία», με το έβδομο ξέσπασμα που άρχισε το 1961, να συνεχίζεται έως σήμερα. Η χολέρα προσβάλλει 1,3 με 4 εκατ. ανθρώπους ετησίως και πλήττει κυρίως χώρες που χαρακτηρίζονται από συνθήκες ακραίας φτώχειας και ελλείψεων σε βασικές κοινωνικές υποδομές.

– Ισπανική γρίπη του 1918: Μακράν η χειρότερη πανδημία του 20ού αιώνα, καθώς εκτιμάται ότι ευθύνεται για τον θάνατο μεταξύ 20 και 50 εκατ. ανθρώπων παγκοσμίως. Η ισπανική γρίπη ξέσπασε προς τα τέλη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και καταγράφηκε αρχικά στην Ευρώπη, μετά στις ΗΠΑ και μέρη της Ασίας και γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο. Οι περισσότερες χώρες είχαν επιβάλει λογοκρισία λόγω του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, με εξαίρεση τα ΜΜΕ της Ισπανίας, όπου μετέδιδαν μια πιο ρεαλιστική εικόνα με έξαρση της γρίπης στη Μαδρίτη την άνοιξη του 1918. Εξ ου και η ονομασία της πανδημίας ως «ισπανική γρίπη». Οι έρευνες για το πώς συνέβη η πανδημία οδήγησαν σε βελτιώσεις στα συστήματα δημόσιας υγείας.

– Ιός HIV/AIDS: Με τα πρώτα περιστατικά να καταγράφονται το 1981, το AIDS καταστρέφει το ανοσοποιητικό σύστημα, με αποτέλεσμα τον θάνατο από ασθένειες που υπό άλλες συνθήκες μπορεί να καταπολεμήσει ο ανθρώπινος οργανισμός. Το ΑIDS πρωτοεμφανίσθηκε σε ομοφυλοφιλικές κοινότητες και χρήστες ναρκωτικών ουσιών της Αμερικής, θεωρείται όμως ότι προέρχεται από ιό χιμπαντζήδων της Δυτικής Αφρικής στη δεκαετία του ’20. Η ασθένεια μεταφέρθηκε από την Αϊτή τη δεκαετία του ’60 και μετά σε Νέα Υόρκη και Σαν Φρανσίσκο τη δεκαετία του ’70. Παρά την ανάπτυξη θεραπειών που επιβραδύνουν την πρόοδο της ασθένειας, ακόμη δεν έχει βρεθεί θεραπεία, ενώ ήδη έχουν πεθάνει 35 εκατ. άνθρωποι από AIDS. Το γεγονός ότι πρόκειται για μια μεταδιδόμενη και δυνητικά θανατηφόρο ασθένεια συνοδεύεται από κοινωνικές επιπτώσεις και προκατάληψη, η οποία συχνά συνοδεύεται από διακρίσεις, κοινωνικό αποκλεισμό και περιθωριοποίηση ανθρώπων που πάσχουν ή πιστεύεται ότι νοσούν από HIV/AIDS.

– SARS: Το Σύνδρομο Οξείας Αναπνευστικής Ανεπάρκειας(SARS) εμφανίσθηκε το 2003 και θεωρείται ότι προέρχεται από νυχτερίδες, εξαπλώθηκε σε γάτες και μετά πέρασε στους ανθρώπους στην Κίνα και στη συνέχεια σε 26 ακόμη χώρες, προσβάλλοντας πάνω από 8.000 ανθρώπους και προκαλώντας 774 θανάτους. Τα μέτρα καραντίνας αποδείχθηκαν αποτελεσματικά και έως τον Ιούλιο ο SARS τέθηκε υπό έλεγχο. Η περίπτωση του SARS θεωρήθηκε από τους ειδικούς της Υγείας ως προειδοποίηση για τη βελτίωση των μηχανισμών αντιμετώπισης επιδημιών. Τα διδάγματα του SARS αποδείχθηκαν χρήσιμα για την αντιμετώπιση ασθενειών όπως ο ιός Η1Ν1, Έμπολα και Ζίκα. 

– Γρίπη των Χοίρων(Η1Ν1): Το 2009 έκανε την εμφάνισή της μια νέα μορφή γρίπης, προσβάλλοντας περίπου 60,8 εκατ. Αμερικανούς και προκαλώντας μεταξύ 151.000 και 575.000 θανάτους. Οι επιστήμονες την ονόμασαν «γρίπη των Χοίρων», καθώς θεωρείται ότι πέρασε από τους χοίρους στους ανθρώπους. Ο Η1Ν1 διέφερε από τη συνηθισμένη γρίπη στο γεγονός ότι το 80% των θανάτων αφορούσε ασθενείς ηλικίας κάτω των 65 ετών.

Ο Η1Ν1 απέδειξε πόσο γρήγορα μπορεί να εξαπλωθεί μια πανδημία τον 21ο αιώνα, καταδεικνύοντας την ανάγκη καλύτερης προετοιμασίας και ταχύτερων αντανακλαστικών, αποκαλύπτοντας πόσο ανέτοιμα είναι τα συστήματα υγείας πολλών χωρών στη διαχείριση μιας υγειονομικής κρίσης.

– Covid-19: Το πρώτο επίσημα καταγεγραμμένο περιστατικό αναφέρθηκε στην Κίνα στις 17 Νοεμβρίου του 2019, στην Επαρχία Χουμπέι. Τον Δεκέμβριο αναφέρθηκαν οκτώ ακόμη κρούσματα, με τους ερευνητές να κάνουν τότε λόγο για έναν άγνωστο ιό. Ο ιός γρήγορα εξαπλώθηκε πέραν των κινεζικών συνόρων. Στις 11 Μαρτίου 2020, ο ΠΟΥ αναβαθμίζει τον Covid-19 σε πανδημία, μετά την εξάπλωσή της σε 114 χώρες μέσα σε τρεις μόλις μήνες, μολύνοντας περισσότερους από 118.000 ανθρώπους. Ο ιός SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο Covid-19, αποτελεί τον πρώτο κορωνοϊό που εξελίχθηκε σε πανδημία.

Αγγελική Κοτσοβού 

Ακολουθήστε το Money Review στο Google News